Topdokter of charlatan?

Tot een week geleden was het voor mij een onbekende naam, maar voor wie in familie of kennissenkring iemand met een hersentumor kent, is dr. Stefaan Van Gool een begrip. Hij geniet wereldwijde faam op gebied van experimentele kankerbehandeling. Lang waren hersentumoren fataal en kreeg je na diagnose nog een levensverwachting van maximum een jaar. De immunotherapie waar Van Gool volop aan sleutelt, is gebaseerd op het inbrengen van de eigen opgekweekte immuuncellen van de patiënt, wat de behandeling duur maakt, en ze wordt vooralsnog niet terugbetaald.

Op 27 maart pakte De Standaard onder de sensationele kop “De val van de topdokter” uit met een ‘grootse onthulling’ rond de kinderkankerspecialist, die in februari 2015 uit het UZ Leuven vertrokken was ‘nadat er ernstige ethische, juridische en wetenschappelijke problemen bleken te zijn bij de klinische studies die hij uitvoerde’.

In feite wordt Van Gool vooral aangewreven dat hij kinderen en volwassenen met een levensbedreigende hersentumor experimentele tumorvaccins toediende. Niet alle procedures zouden daarbij gevolgd zijn, maar de KU Leuven hult zich in stilzwijgen. Vandaag werkt Stefaan Van Gool in het Immunologisch Onkologisches Zentrum Köln (IOZK), een privécentrum dat gespecialiseerd is in immunologische oncologie.

Maar De Standaard gaat in volle galop en schildert de man zowat af als een incarnatie van Dr. Mengele, de beruchte kamparts in Auschwitz, een associatie die ook op de sociale media een eigen leven begint te leiden. Er worden tevens parallellen getrokken met echte wetenschapsfraude (het manipuleren en vervalsen van gegevens), terwijl het daar bij de oncoloog in kwestie niet om gaat.

Alle Vlaamse kranten nemen het requisitoor klakkeloos over, en zoals gewoonlijk herkauwen ook tv-praatprogramma’s het item met graagte. In het De Afspraak van 28 maart wordt rector Rik Torfs over de kwestie geïnterpelleerd. Torfs bevestigt expliciet dat Van Gool in medisch opzicht niets te verwijten valt, maar dat hij enkel “bepaalde procedures niet had gevolgd” en daardoor de laan werd uitgestuurd.

Op 29/3 trapt Pierre Van Damme, professor vaccinologie UAntwerpen, nog wat na, altijd weer in diezelfde Standaard, door te stellen dat zijn collega de wetenschappelijke reputatie van onze nationale medische researchers heeft aangetast (‘Zaak-Van Gool maakt België onaantrekkelijker voor klinische tests’). Nou nou. Ruiken we hier enige naijver in het academische wereldje?

Galilei

Stel, uw kind heeft een hersentumor, met een levensverwachting van nog één jaar. De medische wetenschap kent geen echte, betrouwbare medicijnen tegen zo’n kwaadaardig gezwel. U kunt dan drie dingen doen: wachten tot uw kind dood gaat, ermee naar Lourdes trekken, of bij een professor aanlopen die een experimentele therapie van tumorvaccins aan het ontwikkelen is, en dat uittest op terminale patiënten. Ik hoop dat de keuze me bespaard blijft, maar ik zou gaan voor de laatste optie.  

Prof. Van Gool is een flamboyante persoonlijkheid, niet vies van de schijnwerpers (hij was onder meer te zien in de Vier-reeks Topdokters). ‘Als Marie-Rose Morel en Steve Jobs bij ons waren behandeld, dan leefden ze wellicht nog’, is een bekende quote van hem, die zijn minder mediagenieke collega’s hem kwalijk namen. Tegelijk was en is hij volgens alle getuigenissen ook een warm mens die enorm met zijn patiënten begaan is. U moet zich dat voorstellen: radeloze ouders die u op de knieën smeken om een therapie toe te passen op hun kind, probeer maar eens neen te zeggen.

Het weze duidelijk: professor Van Gool hield zich als bezield wetenschapper meer bezig met kankerbestrijding dan met paperasserij. Hij bekloeg zich regelmatig over de bureaucratie die hem het leven zuur maakte, en zag de Ethische Commissie, die alle studies voorafgaandelijk moet goedkeuren, vooral als een vervelende schoonmoeder. Ook het Geneesmiddelagentschap, het overlegplatform tussen de overheid en de farmaceutische industrie, keek constant over zijn schouders mee.

Ten slotte werd ook het Olivia Hendrickx Research Fund in het sensatiebad betrokken, een steunfonds dat werd opgericht door de ouders van een tweejarig patiëntje van Van Gool, dat in 2000 overleed aan een hersenstamtumor. Ook die eigen fondsenwerving (waarin hij overigens zelf volop stortte) werd hem duidelijk niet door iedereen in dank afgenomen. Het verklaart allicht waarom Kom op tegen Kanker zich als concurrent-geldophaler fluks aansloot bij de hetze tegen de oncoloog. 

Heeft de professor gezondigd tegen de regeltjes? Allicht. Is hij een charlatan zoals hij nu in de media wordt afgeschilderd? Natuurlijk niet. Nogmaals: het zou me als terminale patiënt echt niet kunnen bommen wat de Ethische Commissie ervan denkt, ik zou een afspraak proberen te maken met Dr. Van Gool, in het besef dat niets zeker is, behalve niets doen, en dat we altijd te vroeg geboren zijn. Moesten er geen durvers en creatievelingen zijn, ook in de medische wetenschap, we stierven nog altijd aan scheurbuik.

Wetenschap draait nu eenmaal niet alleen rond zekerheden en het invullen van formulieren. Ze is er niet alleen voor puzzelaars, rekenkundigen en ethische comités. Wetenschap is er ook voor twijfelaars, zoekers en durvers. Uiteindelijk werd ook Galileo Galilei als een fantast verketterd en door de Kerk berispt omdat hij dacht dat de aarde rond de zon draaide en niet andersom. Jammer dat theoloog Rik Torfs dat niet wat meer beklemtoont.

Vlaanderen zendt zijn zonen uit, of beter: drijft zijn zonen uit. Als we zo voort doen, blijven alleen nog de regelneven en de potloodslijpers over. Pech voor wie met een hersentumor rondloopt, maar alles is tenminste volgens het boekje gegaan …

Pleit ik nu Dr. Stefaan Van Gool onschuldig aan onwetenschappelijk gedrag, fouten tegen het juridisch en ethisch protocol, etcetera? Ach, het zal me worst wezen, nogmaals: in een zaak van leven en dood zijn de kleine lettertjes nog futieler dan anders. Het gaat namelijk over hoop.

“De val van de topdokter” wordt door DS met veel poeha voorgesteld als onderzoeksjournalistiek, terwijl het me eerder voorkomt als de uitloper van een afrekening en met een onbehaaglijke ondertoon van conformisme. Het is een voorbeeld van luie, gemakzuchtige journalistiek, waar niet op een globaal fenomeen wordt gefocust, zoals de farmaceutische sector en de pillenindustrie bijvoorbeeld (de farmalobby zou maar eens kunnen balorig worden), maar op één individu, een prof die door het academisch milieu in onduidelijke omstandigheden werd geroyeerd. Van een zelfverklaarde kwaliteitskrant mag je wat meer verwachten.

Johan Sanctorum is filosoof, publicist, blogger en Doorbraak-columnist.