Twee zussen

‘Hij is dood, zus’, sprak ze door de telefoon. Mijn moeder begon stilletjes te snikken aan de andere kant van de telefoon, aan de andere kant van de wereld, mijlenver van haar verwijderd. Ze vervloekte de afstand die al meer dan 4 decennia tussen haar en haar jongste zus, Dudu, was gecreëerd. Dudu was altijd haar zorgenkindje geweest. Toen haar 2 oudere zussen en oudere broer het huis uit waren, bleef zij achter met Dudu en Özgür. Zij was de sterkste van de drie.

Ze waren maar kinderen

Özgür werd geboren met een beenafwijking waardoor hij extra verwend werd door haar ouders. Op school presteerde hij ook niet zo goed, maar hij kon zingen. Hij had een stem die iedereen door merg en been kon raken. Hij verwierf op kinderleeftijd een zekere bekendheid in het dorp en de omliggende dorpen waardoor hij vaak op bruiloften en besnijdenisfeesten werd uitgenodigd om zijn stem te laten galmen door een krakende microfoon. Özgur zong mee met de mannen van het orkest op die feestjes en kende gek genoeg alle liedjes. Hij kon zich zo laten meeslepen door de muziek en de tekst van een liedje dat je zou denken dat hij het zelf gecomponeerd had. Of nog erger: je zou haast denken dat hij op 10-jarige leeftijd een hartverscheurende liefdesbreuk te verwerken had.

Dudu was ziek. ‘Ze had dezelfde ziekte die jij ook hebt, Pinar. Mijn vader heeft haar op zijn rug naar Ankara gedragen. Er werd uiteindelijk een behandeling ingesteld en ze genas. Maar mijn moeder en ik ontfermden ons over haar. Ze moest altijd thuis zitten van ons, mocht geen kou vatten en geen te zware werk verrichten. Terwijl mijn moeder op het land aan het werken was en ik thuis het huishouden beheerde, kwam ze vaak aan mijn hoofd jengelen omdat ze zich verveelde. De druk die ik voelde om het werk van jouw grootmoeder te verlichten was immens. Ik moest poetsen, de was doen met de hand en koken. En dan kwam zij daar als een verwend nest mij uitdagen. Dus ik verkocht haar een mep. Ze liep stilletjes terug naar haar kamer en ze is mij daarna nooit meer komen lastigvallen. Die mep, Pinar, ik heb daar zo’n spijt van. Ze verdiende het niet, ze was nog maar een kind.’ Ik werp op dat zij ook maar een kind was toen.

Scheidende wegen

Op haar 62ste belt mijn moeder haar zus op om te vragen of ze zich die mep nog herinnerde. ‘Je had zoveel aan je hoofd toen en ik kwam daar even jouw aandacht opeisen. Ik heb er nog vaak over nagedacht. Ik heb mij al die jaren zo schuldig gevoeld vanwege mijn ziekte. Ik had jou in de steek gelaten’, zegt Dudu.

Mijn moeder leerde mijn vader kennen en volgde hem naar België. Dudu bleef in het dorp achter met mijn grootouders. Het was een tijd waar een brief maar om de drie maanden in het dorp arriveerde, er maar één telefoon in het hele dorp beschikbaar was en mijn ouders weinig financiële middelen hadden om hun familie in Turkije regelmatig te bezoeken. In 1986 trouwde Dudu op een leeftijd die eigenlijk elke dorpsbewoner zou doen fronsen. Dudu wilde zo lang mogelijk bij haar ouders blijven en wie zou er begrip hebben voor haar ziekte, dacht ze toen.

Een jonge bruid, een onverwachte zwangerschap

Op 23-jarige leeftijd leerde ze Haydar kennen: een aantrekkelijke, slanke jongeman met donkere, indringende ogen en gevoel voor humor. Dudu moest altijd lachen om zijn grappen en haar ouders moesten haar  vaak tot de orde roepen. Een jonge bruid die zo luid lachte was een schande, wat zouden de buren denken? Wat zou haar schoonfamilie denken? Ze trouwden en startten hun leven in Ankara. Hij werkte, zij probeerde een goede huisvrouw en schoondochter te zijn. Iedereen kende zijn taken.

Ze geraakte zwanger, ondanks het feit dat de artsen haar op een kille manier hadden meegedeeld dat ze geen kinderen kon krijgen door de medicatie die ze moest innemen om haar ziekte onder controle te krijgen. Het was een moeilijke zwangerschap maar ze keek uit naar het moederschap. Mijn moeder stierf in Overpelt van de zenuwen. ‘Je begrijpt het niet, ze had een zwakke gezondheid. Mijn moeder was niet in haar buurt. En ik ben haar grote zus. Ik was zo eenzaam toen ik voor de eerste keer moeder werd. De gynaecoloog kon mij niet troosten met woorden want ik sprak de taal niet. Hij veegde het zweet op mijn voorhoofd af met een washandje en lachte vol medeleven naar mij. Ik kon alleen maar hopen dat iemand eenzelfde tedere gebaar stelde bij Dudu.’

Het lachen vergeten

Dudu beviel van een jongen. Ze herstelde heel snel van de bevalling en keerde terug naar huis met een flinke baby van vijf kilo. Mijn moeder was opgelucht. Ze dacht dat Dudu nu wel gelukkig zou worden met haar klein gezinnetje. Maar Dudu leefde arm en woonde in een kleine huurhuis. Haydar bleek heel veel schulden gemaakt te hebben door te investeren in onvruchtbaar grond in zijn dorp waardoor meer dan de helft van zijn maandloon naar die schulden ging.

In 1988 zagen de zussen mekaar terug na jaren van gemis en heimwee. Mijn moeder werd geconfronteerd met de armoede van Dudu. Ze zag het huis met de houtkachel, ze bekeek de zetels met de rafelige randen stof op de hoeken. Ze keek naar haar zus die huilde omdat ze na al die jaren haar grote zus terug zag. Zag Haydar in een versleten hemd en haar neefje die blijkbaar de afdankertjes van de buren droeg. Ze was verbaasd om de situatie, niemand had haar ooit iets verteld.

Ze keerde terug naar België met gemengde gevoelens. Dudu was niet meer dezelfde zus. Elke vrouw verandert natuurlijk nadat ze trouwt en moeder wordt. Maar er scheelde iets met haar zus. Ze lachte niet meer zoals vroeger, ze was het lachen vergeten, zo leek het wel. Jaren verstreken en er sijpelde mondjesmaat nieuws binnen over Dudu. Niemand van de familie durfde mijn moeder in te lichten over de situatie van Dudu. Iedereen wilde mijn moeder de harde realiteit besparen.

Vrijheid

Armoede zorgde voor veel ruzies in het huishouden van Dudu en Haydar. Haydar kon de druk van de schulden niet meer aan en uitte zijn frustraties door Dudu een paar keer in de week te slaan. Het geweld hield op toen hun zoon op een leeftijd was gekomen dat hij tussen zijn vader en moeder ging staan en zijn vader op een kalme manier vroeg om op te houden met zijn laf gedrag. Dudu was zo fier op haar zoon dat ze haar zus belde. ‘Mijn zoon heeft het opgenomen voor mij’, zei ze met een trillende stem. Mijn moeder hield zichzelf sterk aan de telefoon maar stortte in toen ze neerlegden. ‘Ze kreeg slaag, Pinar’, zei ze en ze stak een sigaret op. Ze kon haar sigaret zelfs niet oproken want de bel van haar kebabzaak meldde dat er een klant was om bediend te worden. Met betraande ogen ging ze achter haar toog staan om de bestelling op te nemen. De sigaret dompte verder uit in een lange as in de asbak.

Haydar stierf aan de gevolgen van longkanker. Het duurde vier lange maanden eer dat hij de strijd opgaf. Vier maanden lang had mijn tante dag en nacht haar man verzorgd. Op momenten dat hij helder was vroeg hij aan Dudu of ze het hem kon vergeven. Ze had gezwegen.

‘Huil niet, zus. Ik ben eindelijk vrij. Hij was jouw tranen niet waard. Ik ben vrij net als jij’, zei ze. Mijn moeders hart begaf het bijna toen ze die woorden hoorde. Zou ze Dudu ooit kunnen vertellen wat voor leven ze hier had geleid?

Dubbel zo hard genieten

Mijn moeder nam de eerste vlucht naar Ankara om bij haar zus te zijn. Op haar eerste ochtend in de Turkse hoofdstad belde ze mij op. Mijn tante nam de telefoon over en schreeuwde op euforische wijze: ‘weet je wat we aan het doen zijn, Pinar? Het is hier bijna middag, we zitten nog altijd in onze pyjama en de ontbijttafel staat hier nog altijd onopgeruimd. Voor de eerste keer in mijn leven doe ik iets spontaans. Ken je dat gevoel?’ Ik ken dat gevoel, ja. En ook de angst om het terug te verliezen. Het enige wat ik kan zeggen is dat ze dubbel zo hard moet genieten dan. Ik maak een grapje om haar aanstekelijke lach nog eens te horen: ‘Nou, je wilde je zus, daar is ze dan, hou ze maar! Ik ben ze een beetje beu, eerlijk gezegd.’