Verkiezingen in Nederland: de winnaar verliest, de verliezer wint

Het was een eigenaardige verkiezingsnacht in Nederland. Eentje zonder uitslagen. Je zag de ankers van de NOS vertwijfeld zoeken naar reacties en hopen op snelle uitslagen, maar die uitslagen kwamen maar niet. Er werd dan maar gefeest en getreurd op basis van de exitpoll. Die exitpoll bleek niet helemaal onbetrouwbaar, maar de echte uitslag nuanceerde toch. De winnaar van de avond was de democratie, met een opkomst van 82%, bijna 8% meer dan in 2012. Democratie heeft duidelijk baat bij debat en duidelijke keuzes.

Nederlaagoverwinning

De liberale VVD van Premier Rutte wordt door iedereen als winnaar uitgeroepen, omdat ze de grootste is en omdat de PVV van Geert Wilders niét de grootste is. Maar het is een verkiezingsoverwinning met een wel heel donker randje. De VVD daalt van 26,5% van de stemmen in 2012 naar 21,3% in 2017 en verliest 8 van de 41 zetels, dat is bijna 20%. Toch kwam Rutte als de grote overwinnaar op het podium en wel op een moment dat hij volgens de exitpoll nog meer verloor dan de uiteindelijke uitslag.

Oké, Rutte blijft de grootste en krijgt het initiatief bij de samenstelling van de Nederlandse regering. Maar ook dat zal moeilijk worden. Rutte lonkt naar een centrumrechts kabinet met de christendemocraten van CDA en de linksliberalen van D66. Beide partijen winnen fors. CDA wint met lijsttrekker Sybrand Buma die zijn partij leidde naar de heropstanding en 19 zetels (+6) en D66 deed nog beter, ook 19 zetels (+7). Maar ondanks het succes van deze twee partijen hebben VVD, CDA en D66 samen 71 op de 150 zetels en dat is dus geen meerderheid. Ook die overwinning heeft dus een zwart randje. Makkelijk zal die formatie niet worden. Op de NOS werd al gevreesd voor ‘Belgische toestanden’.

Overwinningsnederlaag

Tijdens de verkiezingsnacht was er ronduit euforie over de PVV die afgestopt was. Op basis van de exitpoll was de PVV zelfs niet afgetekend de tweede partij. Toen de uitslagen bekend werden bleek die situatie toch een beetje anders, maar de framing was gezet. De PVV scoorde niet zo hoog als in de peilingen of eigen verwachtingen en dus was ze de verliezer. Wilders zelf tweette dat zijn partij 33% steeg en van 15 naar 20 zetels klom en de tweede partij van het land is, maar hij kon de framing niet breken. De massaal opgekomen buitenlandse media dropen af na deze ‘anticlimax’. Objectief gezien blijft het een ‘nederlaag’ die elke politicus wil lijden, al had Wilders het zelf iets groter gezien. Zijn patriottische lente met 30 verhoopte zetels voor de PVV is nog niet aangebroken. Wilders kondigde alvast aan dat hij volgende verkiezingen de grootste partij van Nederland wil worden. Misschien met af en toe een verkiezingsdebat?

Links

Een van de grote verrassingen was de complete ondergang van de sociaaldemocratisch PvdA. Er was verlies voorspeld, maar niet van 38 naar 9 zetels, een verlies van 29 zetels! In 2012 waren de verkiezingen een strijd tussen de VVD en de PvdA om de grootste te zijn en de richting aan te geven van het beleid. Dat opbod maakte de beide partijen zo groot dat ze enkel nog samen konden regeren. Van de meerderheid van 79 zetels die de regering Rutte had, schieten er nog 42 over. Je kan met recht en rede zeggen dat de regering naar huis is gestuurd en dat de rekening voor de PvdA nog zwaarder is dat voor de VVD.

Waar zijn die linkse stemmen dan naartoe? Op links wint vooral Groenlinks dat stijgt van 4 naar 14 zetels. De partij was de euforie voorbij toen ze nog op 19 zetels stond en even groot was als de PVV, CDA en D66, maar ook met 14 zetels haalt Groenlinks een gigantische verkiezingsoverwinning. Lijsttrekker Jesse Klaver was de enige die de PVV in zijn speech feliciteerde en de ‘awoe-roepers’ terechtwees: ‘de democratie heeft gesproken en daar dienen we respect voor te hebben’. Maar als ze willen meeregeren zullen ze veel water in de biowijn moeten doen.

Op links wint ook de Partij voor de Dieren 3 zetels, maar de grote uitdager op links, de SP, kan niet profiteren van het megaverlies van de PvdA en dat moet voor die linkse partij wel een heel bittere pil zijn.

Daarmee zijn niet alle 29 verloren PvdA zetels door links opgeraapt. De relatieve winst van de PVV komt ongetwijfeld ook van de sociaaldemocraten.

Een andere bedreiging voor de PvdA is de nieuwe partij DENK. Een partij die zich richt op de Nederlander met een migratieachtergrond en opgericht is door 2 afgescheurde PvdA parlementsleden met Turkse roots. Ze halen 3 zetels. Maar belangrijker is dat DENK de PvdA in een aantal grote steden, zoals in Rotterdam bijna wegveegt. Het ontlokte PvdA-lijsttrekker Lodewijk Asscher de uitspraak dat ze in het verleden ‘om de verkeerde reden’ mensen op de lijst gezet hebben, mensen die niet ideologisch achter de partij stonden. Lees: we hebben ze op de lijst gezet omdat ze een migratieachtergrond hadden en we zo die stemmen zouden inpikken. Asscher zei dat ze die fout niet meer zouden maken. Het valt af te wachten hoe DENK zich de volgende jaren zal ontwikkelen en of een partij die werft op de migratieachtergrond en de strijd tegen de islamofobie echt een vooruitgang is voor de democratie.

Rechts

En op rechts? Daar wint de PVV, al moet je de vraag stellen of dat wel echt een rechtse partij is. Economisch rechts is ze al helemaal niet, dat geldt ook voor het FN in Frankrijk of het Vlaams Belang in Vlaanderen trouwens.

Verder zijn er de al dan niet onverwachte 2 zetels voor het Forum voor Democratie (FvD) van Thierry Baudet. Die ook al ronduit euforisch was. Hij gaat er nu al van uit dat hij het ‘partijkartel’ kan breken.

Voor de andere kleine ‘rechtse’ partijtjes waren er enkel kruimels. Voor Nederland (VNL) van de voormalige journalist Jan Roos, bekend van het referendum over het Oekraïne-verdrag, blijft zonder zetel.

Feit is dat Nederland zelden zo rechts stemde, maar meer nog dat links Nederland verpletterd is. De kladderadatsch van de sociaaldemocraten van PvdA is ongezien. Welke weerslag heeft dit op de Europese sociaaldemocratie?

Stabiliteit

In al die versplintering van het Nederlandse politieke landschap zijn er ook nog zekerheden. De christelijke partijen, de Christen Unie (CU) en de Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP) blijven allebei stabiel op respectievelijk 5 en 3 zetels. En toch is ook dat opmerkelijk, want gezien de hoge opkomst hadden ze meer stemmen nodig om dat resultaat te bereiken, terwijl hun trouwe aanhang altijd gaat stemmen. Maar winst, dat zou pas echt nieuws zijn.

Turkije

Dan blijft er nog een prangende vraag. Wat is de invloed geweest van de Nederland-Turkijecrisis, het weekend voor de verkiezingen? Heeft dat winst opgeleverd voor de VVD, Voor de PVV, voor DENK? dat blijft een boeiende vraag. De politicologen slijpen alvast de potloden om daar de volgende jaren uitgebreid onderzoek naar te doen. Meegespeeld heeft het zeker. 

Foto © Reporters

Lees zeker de artikels van Henk Jurgens over (de verkiezingen in) Nederland
In Boven de Moerdijk vindt u alle artikels over Nederland op Doorbraak.be