Virussen uitroeien? Een gevaarlijke illusie

Het aantal virussen dat ons omgeeft valt niet te schatten. Met miljoenen ga je er niet komen. Ze gebruiken de chemische machinerie van onze cellen om kopietjes te maken van zichzelf. Wij zelf maken ook graag kopietjes van ons erfelijk materiaal. Waarom de biologische wereld dit doet is ons een raadsel. Een succesvol virus doet dat op een ‘zachte’ manier. Als het erg dodelijk is, zoals ebola, dan is de besmettelijkheid meestal klein. Als de besmettelijkheid erg groot is, zoals bij de mazelen, dan zitten de dodentallen slechts rond de 1 per 1000. Zoals alle parasieten eten ze mee aan onze tafel, en hebben ze er geen belang bij om ons uit te roeien, want dan zijn hun nazaten hun voedingsbodem kwijt.

Parasieten maken zo’n verrassende 50% uit van alle organismen. We slepen ze al miljoenen jaren met ons mee. Virussen doden meer dan kanker, maar al bij al valt een en ander mee. Toegegeven, het kan foutlopen en je kan een dodelijk én besmettelijk virus krijgen dat veel tijd nodig heeft om te ondervinden dat zijn agressieve strategie niet loont. Dit coronavirus, SARS-CoV-2, is er dus zo eentje dat al wat aan de te agressieve kant zit. Niet ieder virus heeft het op ouderen gemunt, vele viseren even goed de jeugd.

Als we ze nu eens voorgoed uitroeiden?

Virussen uitroeien zou wishful thinking zijn. Een virus is ‘iets’ wat tussen pure chemie en biologie in zit. Het bevat maar enkele chemische constructies, en de belangrijkste daarvan is het erfelijk materiaal. Nog maar een aantal decennia geleden dachten we dat dit erfelijk materiaal  weinig dynamisch was. We leerden dat seks ons toeliet om ons erfelijk materiaal te mixen met dat van onze vrouw/man, waardoor we nieuwe combinaties de wereld instuurden via onze kinderen. Verticale gentransfer noemden we dat.

Virussen hebben geen seks. Die doen aan horizontale gen-transfer: uitwisselen van stukjes erfelijk materiaal. Een heel efficiënte manier om vlug en dynamisch andere succesvolle ‘ontwerpjes’ te maken. Virussen die niet teveel en niet te weinig schade aanrichten bij de gast, en waarmee het immuunsysteem van de gast toch even zijn handen vol heeft. Virussen uitroeien zou een cruciaal regelingssysteem van populatiebeperking in de war brengen.

Alle levende wezens hebben best gezonde populatiegroottes, en het wegnemen van hun virusparasieten zou populatie-explosies meebrengen. Ons ganse ecologische systeem zou in no time een gigantische hel worden. Virussen zorgen dus efficiënt voor wat ingenieurs kennen als ‘negatieve feedback’: als de populatie te groot wordt neemt ook het aantal virussen toe, waardoor de populatie daalt.

Feedbackregeling door virussen

De mens heeft al heel wat virussen en andere parasieten enorm ingeperkt. Een goeie zaak, maar het levert wel een explosieve bevolkingsgroei op als er geen koppeling is met geboortebeperking. Mochten we ook planten en dieren ontdoen van hun virussen, dan kregen we planten- en dierenplagen. Neem nu insecten. Ook zij hebben virale infecties die hun bestand in toom houden.  Bestaan die virussen niet, dan krijgen we gegarandeerd insectenplagen die onze eetbare gewassen zeer snel van het veld roven.

Planten kennen virussen waarmee ook zij al miljoenen jaren te maken krijgen. Doe je die verdwijnen, dan overwoekeren sommige plantensoorten de halve planeet plus de oceanen. Dus neen, behoud die virussen. Zoals al gezegd: ook voor ons. Ons immuunsysteem moet die uitdaging kunnen aangaan. Als ons immuunsysteem dat niet leert, gaat het zich vergissen. Het valt dan ook onze eigen cellen aan, en we ondervinden grote last van auto-immuunresponsen. Huid en organen worden door ons eigen immuunsysteem aangevallen en we krijgen problemen zoals reumatoïde arthritis. Ieder evenwicht dat je verstoort in de natuur heeft dus direct grote gevolgen.

Waarom leggen onze biologen daar geen nadruk op?

Zeker, Hans Van Dijck (VRT), en Dirk Draulans (Knack) durven geregeld hun nek uitsteken, waarvoor mijn volle appreciatie. Ze wijzen op het feit dat de mens ecologische evenwichten verstoort. En soms durven ze het ‘p’ woord, ‘populatie’, zelfs ‘overpopulatie’ gebruiken in verband met de mens. Iedere radio- en televisiezender die zichzelf respecteert heeft tegenwoordig vijf conversaties per dag met leuke mainstream professoren die dat woord bannen. Als je de menselijke populatiegroei aanduidt als het grote onderliggende probleem, dan bots je met het huidige globale economische operating system van de wereld.

We beschikken over een performant vrije marktsysteem dat globalisatie nastreeft. Dat werkt heel behoorlijk. Behalve op minstens twee punten. Eén daarvan is de afstemming van onze populatiegrootte op de ‘carrying capacity’ van de natuur. Als je vaccinaties uitvoert moet je ook kleine families promoten, of je ontwricht alle natuurlijke evenwichten. Je krijgt een mensenplaag.

Een ander punt is de op dit ogenblik abnormaal grote Gini-coëfficiënt. Dat is een getal (0,50 nu) dat de verschillen tussen laagste en hoogste inkomens uitdrukt. Gezonde populatiegrootte en inkomstenverdeling zijn cruciaal om een duurzame samenleving uit te bouwen. Gaat daar wat fout, dan heb je de ingrediënten voor dodelijke conflicten en wantoestanden (zie mijn vorige artikels). De coronacrisis kan een aanzet zijn om die punten bespreekbaar te maken. Gebeurt dat niet, dan is dat dodelijk uitstel.

De wereld na corona

Het is nu voor iedereen koffiedik kijken natuurlijk. De wetenschap zal de huidige te agressieve coronaversie er wel proberen uit te kegelen. Bij het ene virus loopt dat vlotter dan bij het andere. En als je er ééntje uitschakelt, staat er al een resem gemuteerde versies klaar om zijn plaats in te nemen. Tv-kanaal VIER peilde naar een postcorona toekomstwens bij een panel topdokters. Zij wilden zo snel mogelijk naar een ‘business as usual’ scenario, en een vakantie in een ver land. Leeftijdgenoot Reginald Moreels was verrast door zo veel naïviteit. Hij hoopte dat er wat meer fundamenteels uit de bus zou komen.

Anne-Mieke Vandamme, virologe en epidemiologe van de KU Leuven, bevestigt dat corona niet vanzelf verdwijnt, en dat nieuwe virussen volgen. In Scientific American werd er reeds in 2013 sterk voor gewaarschuwd dat de toename van de wereldbevolking onvermijdelijk zal leiden tot een toename van nieuwe besmettelijke ziekten (virussen en overbevolking). Hoe meer zielen, hoe meer virussen. Hun voedingsbodem vergroot, en hun snelheid van overdracht is enorm afhankelijk van de bevolkingsdensiteit. De stelling dat bevolkingsgroei de economie eeuwig een boost zal blijven geven, moet dus bijgesteld worden. Evolutie naar een gezonde evenwichtseconomie (steady-state economy) lijkt veel logischer. Minder volk, en minder inkomensongelijkheid, en we zitten al een stuk op de goede weg.