Op de voorpagina van dagblad De Telegraaf, zaterdag 28 januari: VVD kraakt ‘linkse wolk’. Op 15 maart vinden de Provinciale Statenverkiezingen plaats, die ook de samenstelling van de Eerste Kamer (Senaat) bepalen. Mark Rutte is premier en partijleider van de rechts-liberale VVD. Edith Schippers is VVD-lijsttrekker voor de Eerste Kamer. Samen gaven zij een interview, dat ook werd afgedrukt in aan De Telegraaf verbonden regionale kranten in Noord- en Zuid-Holland.

Rutte, zonder stropdas, en Schippers, gekleed in blauw lederen gewaad en hoge laarzen, wezen op GroenLinks en de sociaaldemocratische PvdA. Die partijen willen één fractie vormen in de Eerste Kamer. ‘Partijen die een graai in de portemonnee zullen doen door minstens negen belastingen te verhogen.’

Hij verzweeg het staatsrechtelijke gegeven dat de Eerste Kamer geen initiatiefrecht heeft. De Senaat mag geen wetsvoorstellen indienen. Ze bezit niet eens het recht van amendement. Iets wat middelbare scholieren leren bij maatschappijleer en geschiedenis. Wetsvoorstellen bereiken de Eerste Kamer pas als de Tweede Kamer die heeft goedgekeurd. Als grootste regeringspartij hoeft de VVD simpelweg geen belastingverhogingen in te dienen. Rutte studeerde geschiedenis en geeft al zo’n anderhalf decennium eens per week maatschappijleer op een vmbo-school (gemakshalve: eerste en tweede graad bso) in Den Haag. Dergelijke uitspraken wekken niet de indruk dat de kwaliteit van het onderwijs hem aan het hart ligt.

‘Dreiging van links’

Volgens peilingen kan de gezamenlijke GL/PvdA-fractie net een halve of een hele procent groter worden dan de VVD. Het interview – dat de dag ervoor in een mail aan VVD-leden werd aangekondigd – moet de kiezer daarvoor bang maken. En doen geloven dat alleen een sterke VVD de ‘hardwerkende Nederlander’ daartegen beschermt.

Een tactiek die de VVD eerder toepaste, bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2012. ‘Als je links het beheer zou geven over de Sahara, is binnen de kortste keren het zand op.’ Met 41 zetels, een winst van 10, bleef ze grootste partij. Met 38 zetels, een winst van 8, bleef de PvdA tweede. Al op de avond van de verkiezingen besloten ze samen een coalitie te vormen. Zonder derde partij. Dat najaar dreigde het regeerakkoord het inkomensafhankelijk maken van de ziektekosten te bevatten. Een dreigende revolte binnen de VVD voorkwam dit.

Rutte II trad in november aan. Dit VVD-PvdA-kabinet zat de volledige termijn uit, tot 2017. In 2014 werd PvdA-minister Frans Timmermans van Buitenlandse Zaken voorgedragen als Europees Commissaris. Wat vinden rechtse kiezers van zijn ‘green deal’?

Gemeend?

Een jaar geleden trad het kabinet-Rutte IV aan, tien maanden na de verkiezingen. Formeren duurde lang, vanwege de moeizame verhouding tussen Rutte en Sigrid Kaag, partijleider van het links-liberale D66. Onder haar lijsttrekkerschap evenaarde die partij het hoogtepunt van 25 Kamerzetels uit 1994. Hoewel staatsrechtelijk gezien enkel het zetelaantal telt, meende D66 de werkelijke winnaar te zijn. Zij wonnen vijf zetels, de VVD slechts 1. Volgens die redenering zou overigens Forum voor Democratie (Thierry Baudet) de grootste winnaar zijn, want Forum won zes zetels (van 2 naar 8).

Het regeerakkoord van Rutte IV sprak de D66-kiezer meer aan dan de VVD-achterban. Critici noemen het daarom ‘Kaag I’. De invloed van Kaag wordt door de D66-top niet ontkend. Kaag zou weten ‘op welke knoppen ze moet drukken om iets van Rutte gedaan te krijgen’. Oftewel: Rutte mag met de hamer zwaaien, Kaag houdt de steel vast.

Iets wat Rutte afgelopen december in zijn traditionele kerstinterview aan De Telegraaf krachtig ontkende. ‘Rutte haalt uit om D66-etiket’. Een dag later gaf hij een interview aan Nu.nl. Daarin sprak hij over het tegengaan van kansenongelijkheid. ‘Daarnaast willen we het land klaarmaken voor de grote transities in 2030 op het gebied van onderwijs, veiligheid, arbeidsmarkt en natuurlijk klimaat en energie.’ Onderwerpen die toch echt aan D66 doen denken.

Weinig Nederlanders zullen op eerste kerstdag dat interview opgemerkt hebben. Uw correspondent in ieder geval niet. Dank aan Syp Wynia om het op te merken. Diens slotsom: ‘Rutte wil premier blijven tot 2030.’ Wat zou betekenen dat die in 2025 én in 2029 weer lijsttrekker wordt.

Rechts beleid?

Rutte is premier sinds oktober 2010. Hij verbrak het record van christendemocraat Ruud Lubbers (1982-1994) als langstzittende premier. In theorie kan hij bezorgd zijn dat zijn beleidsresultaten ongedaan worden gemaakt als links aan de macht komt.

Maar wat zijn die beleidsresultaten? Op beide partijcongressen van 2021 stelden kritische leden de vraag welke VVD-standpunten sinds 2010 werden verwezenlijkt. In juni 2022 stemden de leden zelfs het stikstofbeleid weg dat een eigen minister een dag eerder namens de regering bekend had gemaakt. Afgelopen november dreigden de leden hetzelfde te doen vanwege het asielbeleid. Als de eigen militanten Rutte niet rechts vinden, is hij dan geloofwaardig als dam tegen links beleid?

Het interview van Rutte en Schippers deed denken aan de verkiezingscampagne van 2012. Daarbij deed Rutte drie beloften: 1.000 euro erbij voor iedere Nederlander, bescherming van de hypotheekrenteaftrek en geen extra geld naar Griekenland (in het kader van de toenmalige eurocrisis). In plaats van 1.000 euro erbij gingen de Nederlanders juist meer belasting betalen, aan de hypotheekrente werd gemorreld en het enige VVD-Kamerlid dat tegen nieuwe steun aan Griekenland stemde, verdween van de kandidatenlijst. De ‘drie gebroken verkiezingsbeloften’ waar Rutte bij de verkiezingscampagne van 2017 alsmaar aan herinnerd werd.

In haar verkiezingscampagne benadrukt de conservatief-liberale partij JA21 (o.a. Joost Eerdmans, Annabel Nanninga en Derk Jan Eppink) dat Rutte de rechtse kiezers verwaarloosde en net zo makkelijk steunt op links als rechts. Alleen als andere rechtse partijen samen te groot worden om te negeren, kan Rutte naar rechts worden getrokken. Door zo nadrukkelijk de sfeer van de verkiezingscampagne van 2012 uit te stralen, konden Rutte en Schippers JA21 geen beter verkiezingsgeschenk geven.