In het voorjaar van 2019 besteedde een Pano-reportage aandacht aan de inzet van Vlaams-nationalisten in Denderleeuw. Die bekommerden zich om de minderbedeelden in hun dorpsgemeenschap. Ze deelden voedselpakketten uit en probeerden hun steentje bij te dragen om lokaal de — vaak verdoken — armoede onder onze mensen aan te pakken. Een nobel initiatief dat geëngageerde Vlamingen vaker zouden mogen nemen. In deze bijdrage besteed ik aandacht aan een krantenartikel uit 1921. Dat toont aan hoe overtuigde Vlamingen een eeuw geleden probeerden volksgenoten uit hun financieel miserabele situatie te redden. Laat u inspireren en volg hun voorbeeld door de reeds bestaande hulporganisaties van de Vlaamse beweging te steunen.

Een gestrafte oud-strijder

‘Langs een gebrekkige trap was ik op het armoedige, koude zolderkamerken geklommen, waarbinnen de ellende van zes menschen woonde’, aldus Ward Hermans in De Schelde van 12 april 1921. De Vlaamse oud-strijder en ‘houthakker van de Orne’ beschreef in zijn tekst een bezoek aan ‘Fiel’ uit Antwerpen. Fiel was eveneens een veteraan van het IJzerfront die in vredestijd in zware armoede verzeild was geraakt. Aanvankelijk schaamde Hermans zich wat, toen hij net gekleed binnentrad in een kamertje, ‘waar tranen werden geweend om den dagelijkschen honger, wanneer het spook der ellende hen allen zonder voedsel naar het bed joeg.’

Fiel vertelde Hermans over zijn wedervaren tijdens en na de oorlog. Dienend bij het 2de regiment jagers te voet weigerde hij op 24 juni 1918, doodvermoeid van de afmattende dienst in de loopgraven, naar het werk te gaan. De krijgsauditeur veroordeelde hem tot twintig jaar gevangenis voor zijn ongehoorzaamheid in oorlogstijd. De soldaat belandde in de Franse gevangenis van Fresnes. Hij kreeg een krop in de keel toen hij Hermans vertelde over een zieke makker die er door een Franse cipier met een sleutel werd mishandeld omdat hij weigerde van zijn strozak op te staan: ‘Dat zweer ik, mijnheer, ik ben maar een arme, ongeleerde jongen, die ongelukkig in geen groote gazetten schrijven kan, maar, moesten ze mij dreigen dood te schieten, dan nog zou ik niet zwijgen en de menschen alles vertellen!’

Marcheren of creveren

Na drie maanden Fresnes zond men Fiel naar het strafkamp van Auvours. De chef — een Brusselaar — daar herinnerde de gestrafte soldaten er dagelijks aan dat ze de keuze hadden om te marcheren of te creveren. ‘Gansche dagen moesten zij met hun armen omhoog, het gelaat naar de zon gekeerd, rechtop blijven staan. De cipier noemde dat lachend “Vliegmachien”, of “gaan vliegen”,’ aldus Hermans. Fiel bleef drie maanden en acht dagen in het kamp. Hij sliep er zonder matras of stro.

Later belandde hij in de 8ste boetecompagnie waar hij goed zijn dienst deed. Zodus verkreeg hij uiteindelijk, op 5 september 1920, de vrijheid. Fiel toonde Hermans als bewijs zijn papieren, waaronder een in het Frans opgesteld ‘definitief verlof’. Deze documenten konden evenwel niet beletten ‘dat den 6 December daaropvolgend, ’s morgens al heel vroeg, twee gendarmen met browning’s gewapend hem van het bed hadden gehaald, waarin zijne vrouw erg ziek te kwijnen lag met haar jongste kind. Hij moest naar hun zeggen eerst de twintig jaer gaan uitboeten.’ De drie andere kinderen, van wie het oudste doofstom was, woonden het trieste schouwspel verschrikt en wenend bij. Het doofstomme kind was zijn vader — ‘gelijk een moordenaar aangehouden en weggeleid’ — met boterhammen nagelopen, volgens Hermans ‘het eenige dat nog in huis was’.

De factuur

Bij order van de auditeur-generaal van Brabant werd Fiel op 2 maart 1921 in voorlopige vrijheid gesteld. De eigenares van een winkel uit de buurt presenteerde hem een rekening van 89 frank en 41 centiemen voor de boodschappen die het gezin tijdens zijn afwezigheid had gedaan. Fiel kon ze niet betalen en zocht vruchteloos hele dagen naar werk om zijn noodlijdende kroost te kunnen helpen.

‘Ik beloofde Fiel te zullen bijstaan’, stelde Hermans, ‘het kon niet zijn dat zulke toestanden door ons oud-strijders zouden geduld worden…’ Fiel ging die avond met zijn vrouw en vier kinderen slapen. Ondanks de honger hadden ze nu hoop dat er buiten in de grote, woelige stad nog goede mensen waren die niet zouden toelaten dat ze verhongerden. Nadat Hermans bij Fiel vertrokken was, liep hij gejaagd en aangedaan door de stad. Hij hoorde en zag mensen, die giechelend en lachend naar het theater en de bioscoop gingen ‘en weer telkens bracht mijn verbeelding mij op het armoedig, koude zolderkamerken, waar die vier kinderkens en die moeder vochten tegen die schreienden honger…, omdat hun vader vier jaar zijn land had gediend, om aan die andere menschen het genot van hun plezierig en onbekommerd leven terug te schenken.’

‘Van een V.O.S. en zijn vrouw voor ‘Fiel’’

Hermans besloot spoedig een artikel te schrijven voor De Schelde. Daarin uitte hij de hoop tien lezers te kunnen vinden, van wie vijf of zes elk tien frank zouden willen geven. De overige vier konden elk een laken of een deken schenken. ‘Zouden er anders niet enkelen gevonden worden die één enkelen avond hun zakgeld voor kinema of theater zouden willen sparen, om het die arme stumperds te bezorgen?’, vroeg de Vlaams-nationalist zich af. Niet zeker of zijn stem gehoord zou worden, wenste hij naar Fiel en zijn gezin terug te kunnen keren met brood om hun honger te stillen en dekens als bescherming voor de kou.

Ook stond Hermans stil bij het leed van een ouder echtpaar uit Merksem, wiens zoon — waarschijnlijk een gestrafte oud-strijder — in de gevangenis van Gent opgesloten zat. Op dat ogenblik was hij door zijn internering haast geheel krankzinnig geworden. Zijn toestand kon alleen maar verergeren, omdat men volgens de voor amnestie pleitende Hermans ‘te Brussel in het Parlement hardvochtig is en blijven zal zoolang wij lafaards en lamlendigen zijn.’

Eén voor allen en allen voor één

De redactie van De Schelde beschouwde het als haar plicht om Hermans’ oproep heinde en verre te doen weerklinken. ‘Vlaamsche martelaars’ als Fiel moesten en zouden worden geholpen. Daar zouden de lezers zeker voor zorgen: ‘Van morgen af zullen wij de voor deze diep ellendige familie ingekomene bijdragen afkondigen. “Eén voor allen en allen voor één”, Vlamingen deze is uw leuze.’[1]

Op 15 april 1921 kondigde De Schelde aan dat Fiel naast ingezonden kledingstukken geen beursje van zestig, maar wel van 770,50 frank aan schenkingen van mede-oud-strijders zou ontvangen. Het blad kondigde omwille van het succes aan een comiteit aan te duiden, dat hulp zou verlenen aan de in de toekomst door Hermans aangeduide huisgezinnen.