Voorstel van Gatz stimuleert communautaire gematigdheid

Vorige week hadden N-VA’ers Hendrik Vuye en Veerle Wouters het op Doorbraak al over het voorstel van Vlaams minister van Brussel Sven Gatz (Open Vld) om het kiessysteem in Brussel te hervormen. Het belang daarvan kan bezwaarlijk worden onderschat. Daarom wil ik er hier nog eens op terugkomen. Wat ik eerder al had voorspeld is uitgekomen: de Franstaligen grijpen de Vlaamse vraag naar een fusie van de zes politiezones in Brussel aan om de waarborgen voor de Vlaamse minderheid te ondergraven. ‘Wat vindt u van de Vlaamse eis om de Brusselse instellingen te vereenvoudigen?’, vroeg Le Soir op 6 mei aan Laurette Onkelinx (PS). ‘Goed idee’, antwoordde ze, ‘maar laat ons dan beginnen met tweetalige lijsten mogelijk te maken.’

Het systeem van taalgesplitste lijsten in Brussel hangt al geruime tijd aan een zijden draadje. De afschaffing ervan stond op het Franstalige verlanglijstje tijdens de onderhandelingen over de zesde staathervorming en kwam ook voor in de nota-Di Rupo. Gelukkig botste Di Rupo wat dat betreft op een veto van CD&V.

Vorig jaar was het Rudy Vervoort (PS) die ongewild duidelijk maakte welke desastreuze gevolgen het afschaffen van de taalgesplitste lijsten zou hebben: ‘Als de Vlaamse socialisten pleiten voor de fusie van de gemeentes, dan stel ik me de vraag of ze nog wel op onze lijsten moeten staan bij de volgende verkiezingen.’ (De Morgen, 7/12/2015) Voor de gemeenteraadsverkiezingen in Brussel is het nu inderdaad de normale praktijk dat Vlamingen enkel een verkiesbare plaats krijgen op een Franstalige lijst als ze braaf zijn en zich niet te Vlaams profileren. Dat zal precies hetzelfde zijn op het niveau van het gewest als de deur wordt opengezet naar taalgemengde lijsten.

Maar het voorstel van Sven Gatz is subtieler. Hij behoudt het systeem van taalgesplitste lijsten. De Brusselse kiezer zou de mogelijkheid krijgen om een tweede stem uit te brengen op de lijst van een andere taalgroep. Vuye en Wouters waarschuwen ervoor dat het resultaat in de Nederlandse taalgroep dan in grote mate dreigt te worden bepaald door de tweede stemmen van de Franstalige Brusselaars, die immers veel talrijker zijn. Gatz is zich daar van bewust en heeft een complex systeem uitgewerkt om de impact van de tweede stem af te zwakken. Zijn gedetailleerde voorstel, dat al van 2009 dateert, is hier beschikbaar.

Om te beginnen worden de tweede stemmen, uitgebracht op de andere taalgroep, door twee gedeeld. Daarnaast mag dit (gehalveerde) aantal tweede stemmen niet groter zijn dan de helft van de eerste stemmen voor die taalgroep. Als dit wel het geval is, dan krijgt elke tweede stem een kleiner gewicht, zodanig dat het totale aantal (gewogen) tweede stemmen toch gelijk wordt aan de helft van de eerste stemmen voor de taalgroep.

Toch blijft de impact van die tweede stemmen aanzienlijk. We kunnen dat illustreren op basis van het verkiezingsresultaat van 2014. Er werden toen 53.379 stemmen uitgebracht op Nederlandstalige lijsten en 409.048 op Franstalige. De Franstaligen zouden hun maximale impact op de Nederlandstalige zetelverdeling bereiken van zodra 53.379 van hen een tweede stem zouden uitbrengen, dit is slechts 13%. We mogen er dus van uitgaan dat die maximale impact (de helft van de 53.379 Nederlandstalige stemmen) altijd zal worden bereikt. Omgekeerd zal de impact van de Nederlandstalige tweede stemmen op Franstalige zetelverdeling altijd beperkt blijven. Zelfs als alle 53.379 Nederlandstalige kiezers een tweede stem zouden uitbrengen maken die gehalveerde tweede stemmen slechts 6,5% uit van de Franstalige eerste stemmen.

De 53.379 Franstalige tweede stemmen tellen dus voor de helft mee voor het verdelen van de 17 Nederlandstalige zetels. Laten we veronderstellen dat de Franstaligen hun tweede stem niet zullen geven aan de N-VA of het Vlaams Belang. Het zullen immers de partijen zijn die zich het meest ‘Brussels’ en het minst ‘Vlaams’ opstellen die Franstalige tweede stemmen zullen aantrekken. Dan zijn Groen, sp.a en Open VLD natuurlijk de meest attractieve partijen voor de Franstaligen. Bij CD&V zal het er wellicht van afhangen hoe sterk de Vlaamsgezinde strekking-Grouwels doorklinkt in de campagne. Laat ons er voor het gemak van uitgaan dat Groen, sp.a en Open VLD elk evenveel tweede Franstalige stemmen kunnen aantrekken, CD&V de helft daarvan en N-VA en Vlaams Belang geen enkele. De verdeling van de tweede Franstalige stemmen is dan als volgt: Groen, sp.a en Open VLD elk 28,6% en CD&V 14,3%. Vervolgens tellen we die stemmen telkens voor de helft op bij het de in 2014 behaalde stemcijfers en berekenen we op basis daarvan een nieuwe zetelverdeling (zie tabel).    

Het resultaat is dat de Vlaams-nationale vertegenwoordiging in het Brussels Hoofdstedelijk Parlement wordt gehalveerd. N-VA en Vlaams Belang verliezen elk een zetel, sp.a en groen krijgen er elk een bij. Binnen de kleine vijver van de Vlaamse partijen in Brussel maakt die beperkte zetelverschuiving een groot verschil uit. Terwijl er nu minstens drie partijen nodig zijn om aan de vereiste meerderheid van negen zetels te komen zouden twee partijen (Open VLD en Groen, of Open VLD en sp.a) volstaan. Het zou dan veel gemakkelijker worden om een meerderheid te vinden in de Nederlandse taalgroep van het Brussels Hoofdstedelijk Parlement. Maar dat zou dan natuurlijk geen échte Vlaamse meerderheid meer zijn, want ze zou deels steunen op Franstalige stemmen. Op die manier worden de garanties voor de Vlaamse minderheid in Brussel ondergraven. En – hoeft het nog gezegd – de kans dat de Vlaams-nationalisten ooit een blokkeringsmeerderheid zouden behalen in Brussel wordt tot nul herleid.    

Wat Gatz voorstelt is in grote mate geïnspireerd op de federale kieskring van de Pavia-groep. Ik vermoed trouwens dat het politicologen van de Pavia-groep waren die het voorstel van Gatz technisch hebben uitgewerkt. Wat het Pavia-voorstel op federaal niveau beoogt probeert men hier in Brussel te bewerkstelligen. Via het kiessysteem worden partijen beloond die zich op communautair vlak gematigd opstellen. Op die manier wordt een incentive gecreëerd voor de partijen om ook rekening te houden met de belangen van de andere taalgroep. De kieshervorming is er met andere woorden op gericht om het gedrag van de partijen te veranderen. 

Want inderdaad, ik schreef hierboven dat het aantal tweede stemmen voor CD&V wellicht zal worden bepaald door de rol die een uitgesproken flamingante als Brigitte Grouwels zou spelen in de campagne. Het nieuwe kiesstelsel zou er allicht toe leiden dat Grouwels geen prominente rol zou spelen. Om het aantal tweede stemmen van de Franstaligen te maximaliseren zou CD&V Grouwels moeten wegmoffelen. Stel dat het ‘Grouwels-effect’ niet speelt en CD&V verwerft evenveel Franstalige tweede stemmen als de drie andere partijen (dus elk 25%), dan haalt de partij een zetel meer (ten nadele van Groen). De Nederlandstalige partijen zouden elkaar dus aftroeven in communautaire gematigdheid om toch maar zoveel mogelijk Franstalige tweede stemmen binnen te halen. Zoals gezegd zouden die tweede stemmen de meest gematigde partijen in de Nederlandse taalgroep gemakkelijker aan een meerderheid kunnen helpen, waardoor de meer Vlaamsgezinde partijen tot de oppositie veroordeeld dreigen te blijven. Dat zou een extra stimulans zijn voor een partij als CD&V om zich in Brussel minder Vlaams te profileren.

Die dynamiek zou Brusselse Vlamingen die op hun strepen staan geleidelijk aan in de politieke marginaliteit duwen. En dat is precies de bedoeling van het voorstel Gatz. Moraal van het verhaal: zolang Vlaanderen niet rechtstreeks vat krijgt op het beleid van het Brussels Gewest, bijvoorbeeld via een systeem van co-bestuur, mag er onder geen beding worden geraakt aan het kiesstelsel voor het Brussels Hoofdstedelijk Parlement.

Bart Maddens is politicoloog verbonden aan de KU Leuven

 Foto: (c) Reporters