Vrede met uitzicht op oorlog

De Eerste Wereldoorlog had al veel vroeger kunnen uitbreken. Crises waren er genoeg. De twee crises rond Marokko bijvoorbeeld (1905-’06 en 1911), toen Duitsland tevergeefs een wig probeerde te drijven tussen Frankrijk en Groot-Brittannië met het argument dat de Fransen hun boekje te buiten gingen in Noord-Afrika. Ernstiger nog was de Bosnische Annexatiecrisis in juni 1908.  Toen oproerige Ottomaanse  troepen de sultan dwongen om de opgeschorte liberale grondwet weer in te voeren, profiteerde Oostenrijk-Hongarije van die verzwakking van het Ottomaanse gezag om de provincies Bosnië en Herzegovina, die het al sinds 1878 bestuurde, daadwerkelijk te annexeren. Dat gebeurde tot groot ongenoegen van Servië dat zijn expansiedromen richting Adriatische Zee in rook zag opgaan, tot misbaar ook van Rusland dat de Serviërs steunde, maar op dat ogenblik nog niet tegen Wenen durfde ingaan.

Vrucht

De Balkan rolde weer een mand vol twistappels uit tussen de grootmachten (Rusland versus Oostenrijk-Hongarije) en enkele regionale machten zoals Griekenland, Servië en Bulgarije. Deze drie jonge staten hoopten samen met Montenegro hun territoriale slag te slaan ten koste van het Ottomaanse Rijk dat tot aan de Adriatische Zee heerste, over wat nu Albanië heet of tot het noorden van Griekenland behoort. Hun Balkanbond nam met bijna een half miljoen manschappen vanaf oktober 1912 de wapens op tegen het Ottomaanse Rijk dat nog meer tekenen van zwakheid had vertoond in oorlogen met Italië over Tunesië (1911) en de Dodekanesos eilanden (1912). De Bulgaren rukten op tot Constantinopel (het huidige Istanboel), maar slaagden er niet in de stad te veroveren. Wel viel Adrianopolis (het huidige Edirne) hen in maart 1913 als een rijpe vrucht in de schoot. De Grieken zelf veroverden het multi-etnische Saloniki (Thessaloniki), de geboortestad overigens van Mustafa Kemal Atatürk. De Albanezen hadden ondertussen in november 1912 hun onafhankelijkheid uitgeroepen vooraleer de Serviërs, de Montenegrijnen en de Grieken nog meer van hun grondgebied konden inpalmen.

Bedrogen

Het Verdrag van Londen van 30 mei 1913 zette een punt achter de oorlog, de Eerste Balkanoorlog welteverstaan. Het Ottomaanse Rijk zag af van alle Europese territoria ten westen van Constantinopel en Albanië kreeg een ruimer gebied toegezegd dan waarover het bij zijn in allerijl uitgeroepen onafhankelijkheid beschikte. Oostenrijk-Hongarije wilde zodoende Servië de pas naar de Adriatische Zee afsnijden. Niet verwonderlijk dat de anti-Oostenrijkse grol onder de Serviërs toenam. Een ander heikel punt vormde de verdeling van het aan de Ottomanen ontfutselde Macedonië. Griekenland sleepte Thessaloniki, het economische centrum, in de wacht en Servië het noorden en noordwesten ervan met de steden Skopje, Bitola en Ohrid. De Bulgaren voelden zich bedrogen. Hadden ze met hun opmars naar Constantinopel niet de zwaarste last van de oorlog gedragen? Op 29 juni 1913 ontketende het Bulgaarse leger de Tweede Balkanoorlog met een verrassingsaanval op de voormalige bondgenoten Servië en Griekenland. Enkele dagen later keerden ook Roemenië en het Ottomaanse Rijk zich tegen Bulgarije. De Jonge Turken die de macht hadden overgenomen in Constantinopel, wilden de gelegenheid benutten om Adrianopolis (Edirne) te heroveren. De voormalige residentiestad van sultan Murat I met de beroemde Selimiye-moskee was van onschatbare symbolische waarde voor de Turken. Bulgarije kon geen stand houden in een vierfrontenoorlog.  Op 10 augustus 1913 volgde het Vredesverdrag van Boekarest. Bulgarije verloor de vruchten van de Eerste Balkanoorlog: het Egeïsche Macedonië ging naar Griekenland, het huidige Macedonië naar Servië, het zuiden van Dobrudscha naar Roemenië en oostelijk Thracië (met Edirne) naar het Ottomaanse Rijk.

Kiemen

Wat waren de ‘resultaten’ van de Balkanoorlogen? Het Ottomaanse Rijk verloor 85 % van zijn Europese bezittingen, Servië en Griekenland verdubbelden haast hun grondgebied, Bulgarije boette zijn status als grootste regionale macht in en er ontstond een instabiel Albanië. De integratie van de nieuw gewonnen gebieden bleef voor de overwinnaars een lastige klus. De grenzen werden niet ‘aanvaard’ door de nationalisten uit de verschillende landen. Tijdens de Balkanoorlogen hadden de verschillende partijen etnisch geweld gepleegd en stromen bloed doen vloeien. Mensen van een andere bevolkingsgroep werden door de respectievelijke winnaars en verliezers vervolgd en vermoord. Honderdduizenden moslims vluchtten weg uit de Balkan naar Anatolië waar ze de bevolkingsdruk vergrootten. De Grieken en de Armeniërs die in het Ottomaanse Rijk woonden, zouden het slachtoffer van het Jong-Turkse militair regime worden dat zich liet inspireren door wat er zich tijdens de Balkanoorlogen had afgespeeld aan verdrijvingen, moordpartijen en etnische zuiveringen. De spanningen tussen Servië en Oostenrijk-Hongarije namen verder toe. Rusland was niet zinnens opnieuw lijdzaam toe te kijken als de Serviërs benadeeld zouden worden door Oostenrijk-Hongarije met ruggensteun van zijn Duitse bondgenoot. Dat werd een jaar later duidelijk, na de moord op aartshertog Franz Ferdinand, toen Oostenrijk-Hongarije de Servische regering het mes op de keel zette.

De Balkanoorlogen, maar ook het Vredesverdrag van Boekarest van 10 augustus 1913, droegen in zich de kiemen van de wereldbrand van 1914-’18, en van het etnisch geweld en de volkenmoord die zich kort daarna, en in feite tot de periode van de oorlog in ex-Joegoslavië, zouden voltrekken.

<Vindt u dit artikel informatief? Misschien is het dan ook een goed idee om ons te steunen. Klik hier.>