Confederalisme: wat kan België leren van Zwitserland?

N-VA en haar achterban bliezen verzamelen op 3 zaterdagvoormiddagen in juni (10, 17, en 24 juni) in het Vlaams Parlement om haar confederalismevoorstellen af te stoffen. Op 10 juni werd geanalyseerd hoe de Belgische compromisstructuren de van nature naarstige Vlamingen (zowel ondernemers als werknemers) vroeger en nu stokken in de wielen hebben gestoken. Op 17 juni analyseerden sprekers hoezeer België mettertijd uiteengevallen is in de geografisch, economisch, en cultureel verschillende werelden zoals we die vandaag kennen (maar die elkaar onderling minder en minder goed kennen), en hoe zo’n evolutie zich ook voltrekt in een land als het Verenigd Koninkrijk.

Op 24 juni werd de confederale oplossing die N-VA al in 2014 voorstelde, nog eens tegen het licht gehouden. Parallel werd op 24 juni de zeer gelijkaardige oplossing die een ander heterogeen land, Zwitserland, heeft bedacht om met deze heterogeniteit om te gaan, voorgesteld. Zwitserland heeft maar liefst 4 taalgroepen en er is geen ander land in de wereld is dat zoveel macht bij haar lagere overheden (gemeenten en kantons) heeft gelegd . Dit geeft deze verschillende taalgroepen de ruimte om hun eigenheid ook in beleid om te zetten. Daardoor is de centrale overheid in Bern, de confederatie genaamd, niet zo veel meer dan een omhullende schelp. Zo’n schelpstructuur is ook wat de N-VA voor ogen heeft met België.

Om het Zwitserse model uit te leggen had de N-VA David Stadelmann uitgenodigd. Hij is opgegroeid in Oostenrijk, studeerde en doctoreerde in Zwitserland aan de universiteit van Freiburg, en doceert nu aan de universiteit van Bayreuth (Bayern). Doorbraak stelde Stadelmann enkele vragen over het Zwitserse model.

Wat heeft deze extreme decentralisatie de Zwitsers opgeleverd?

Stadelmann: ‘Echte decentralisatie, niet alleen van uitgaven – zoals in België – maar ook van de belastingmacht zoals in Zwitserland, heeft als eerste voordeel dat het een rem zet op de omvang van de overheid. In de westerse wereld zijn overheden bijna altijd te groot. Ze geven met andere woorden veel meer uit dan nodig of gevraagd. Belastingconcurrentie tussen overheden is het Zwitserse antwoord daarop: kiezers kunnen makkelijk belastingtarieven tussen kantons vergelijken.’

‘Daarnaast kunnen Zwitserse kantons experimenteren in hun aanpak en de succesrecepten vrijuit van elkaar kopiëren. Het kleine kanton Sankt Gallen stond zelfs model voor de schuldenrem die Angela Merkel invoerde in het reusachtige Duitsland. Zwitserse decentralisatie beschermt bovendien toekomstige generaties. Ik toon in mijn onderzoek aan dat in zeer gedecentraliseerde landen zoals Zwitserland, de schulden van kantons nu reeds cash worden betaald doordat het vastgoed in een kanton met hoge schulden minder waard wordt. Zwitserse huiseigenaars dreigen namelijk hun vastgoed in waarde te zien dalen als hun kanton hoge schulden aangaat en daardoor zullen kiezers tegen politici stemmen die hoge schulden aangaan. Ook weet een Zwitsers kanton of gemeente vooraf dat de centrale regering in Bern niet te hulp zal komen bij begrotingsproblemen, zodat Zwitserse gemeenten door de band genomen geen schulden hebben maar wel een netto-spaartegoed bij de bank.’

‘Decentralisering is volgens mij de toekomst. Door de globalisering en vrije handel zullen we met steeds meer landen moeten concurreren. Daarom moeten we snel kunnen inspelen op veranderingen. Centrale overheden zijn daarvoor te traag en te onaangepast. Ik voorspel daarom een wereld met steeds meer macht voor kleinere geografische verbanden. Ik zeg graag met een boutade dat de ideale grootte van een land die van Liechtenstein is: 39.000 mensen.

‘Zwakkere regio’s zoals Wallonië hebben overigens nog meer nood aan een beleid op maat zoals dat bij decentralisering mogelijk is. In Wallonië zou bijvoorbeeld een lage vennootschapsbelasting nuttig kunnen zijn, omdat deze regio sowieso vertrekt van een klein aantal bedrijven en bij zo’n lage belasting dus weinig overheidsontvangsten te verliezen heeft.’

Als wij Vlamingen aan Zwitserland denken, denken wij ook referenda. Maken referenda een groot verschil?

‘Naast echte decentralisatie zijn systematische referenda het andere belangrijke instrument om politici te doen uitvoeren wat kiezers wensen. Referenda vermijden dat politici geen rekening houden met algemeen belang. Neem nu de voorbije massale subsidiëring van zonnepannelen in jullie zonne-arme Vlaanderen. Zulke dure grillen van politici krijgen in Zwitserland veel minder kans. In referendumdemocratieën zijn mensen trouwens beter geïnformeerd, gelukkiger en welvarender.’

Een kortere versie van dit interview stond eerder in het Nieuw-Vlaams Magazine.

Foto: © University of Bayreuth, Germany