Welke tol betaalt men voor vrijheid?

Gastvrijheid in Brussel

Ik struin door de straten van Brussel, kijkend naar de mensen die mij in een haastig tempo voorbijsteken. Ik ben veel te vroeg op mijn afspraak waardoor ik beslis om een koffiebar te zoeken om de tijd te doden. Een hippe koffiebar lijkt in dit gedeelte van de stad niet te vinden maar ik zie in de verte een brasserie met veel activiteit binnen. Mijn hand raakt de klink van de deur nog niet eens aan, de deur wordt voor mij geopend door een sympathieke maar luide, jonge vrouw die mij verwelkomt in twee landstalen. Stralende pretoogjes kijken mij aan en ik aarzel om naar binnen te gaan: ‘Ik, euhm, het is enkel voor een koffie.’ Ik ben aangenaam verrast door de hartelijke verwelkoming, iets wat ik eerder nog nooit had meegemaakt in Brussel. Ze lacht om mijn verbazing en zegt dat ze snel mijn bestelling komt opnemen.

Ik installeer mij en haal mijn Ipad uit mijn rugzak om de ontwikkelingen in Turkije te volgen. Het land van mijn ouders is niet weg te slaan uit de actualiteit. Zoals altijd in de negatieve zin. De oorlogszucht van de mislukte dictator is nog altijd niet bevredigd en de Koerden zijn alweer kop van jut. Ik had het eerder al eens geschreven: Erdogan gaat zijn nederlaag in Istanbul van de afgelopen lokale verkiezingen compenseren door een oorlog uit te lokken en zichzelf als de hoeder en de beschermer van de Turkse natie en soevereiniteit profileren.

De zoveelste blufpoker die hij speelt met de Europese Unie zorgt alweer voor algemene nervositeit op het continent. Iedereen heeft zijn spelletjes door maar toch blijft men onder de indruk van zijn dreigement. De poorten naar de EU zullen weliswaar niet geopend worden voor de Syrische vluchtelingen zoals hij aangeeft. De Syriërs hebben immers hun levens al opgebouwd in de grootsteden. Dankzij Erdogan hebben ze de Turkse nationaliteit verkregen. Als return moeten de 3,6 miljoen nieuwe Turken in 2023 tijdens de moeder der verkiezingen op hem stemmen. Dat is de onuitgesproken deal.

Seculieren onder elkaar

De luidruchtige maar goedlachse serveerster haalt mij uit mijn mijmeringen en komt richting mijn tafel, alweer met die pretoogjes. De ene vraag na de andere vuurt ze af op mij: ‘vanwaar komt u, wat doet u voor job, bent u met de trein hier, bent u getrouwd?’ Ik ben dit soort ondervragingen gewoon omdat Turken onderling zeer nieuwsgierig zijn dus het stoort mij niet. Maar zij lijkt niet op een Turkse…

Ik krijg er geen speld tussen en ik kijk haar geamuseerd aan. Ze steek haar hand naar mij uit, zegt haar naam en vraagt naar de mijne. Wanneer ik mijn naam zeg, vraagt ze verbaasd in het Turks of ik Turkse ben. En alweer, zonder te wachten op mijn antwoord, zegt ze dat haar vader van Turkse origine is en haar moeder een Russische. Ze spreekt zeven talen en haar vader is de eigenaar van het pand. Mijn kin rust op mijn hand en ik luister met een glimlach naar haar enthousiasme in haar stem. Ze loopt weg en ik probeer mij te focussen op het artikel op mijn Ipad dat ik al voor de derde keer probeer te lezen. Ik moet het jammer genoeg weer opgeven. Ze staat er weer, nu met haar vader.

Gegeneerd steek ik mijn hand uit naar de man die kijkt naar het boek dat naast mijn iPad ligt: Verloren land van Ece Temelkuran.

‘Je leest ook Turkse auteurs’, zegt hij lachend.

Ik ben op mijn hoede, want Ece Temelkuran leeft in ballingschap wegens haar kritische houding tegenover Erdogan. Hij vraagt vriendelijk of hij samen met mij een koffie mag drinken. Een Turk is altijd eerst afwachtend, pas als hij vrijuit mag en kan spreken over de Turkse politiek gaan alle remmen los. Hij ziet in mij geen bedreiging en start zijn monoloog over Erdogan. Na een halfuur bedankt hij mij voor het gesprek, kijkt naar zijn linker- en rechterkant, buigt zich voorover en zegt op fluistertoon: ‘weet u, mevrouw Pinar, ik heb nooit geloofd in die militaire coup in 2016. Dat was zijn laffe streek om het volk op te jutten, maar je mag dat niet luidop zeggen.’ De fluistertoon is inderdaad veelzeggend. En dan staat hij op, zegt dat het gesprek hem deugd heeft gedaan en dat hij met geen enkele Turk in Brussel vrijuit over politiek kan praten.

Welke tol betalen wij?

Ik blijf achter met gemengde gevoelens: deze succesvolle ondernemer heeft een goed draaiende zaak in hartje Brussel, is economisch onafhankelijk en heeft een brede netwerk van zakenmensen en diplomaten. Maar toch blijft hij op zijn hoede en wikt en weegt zijn woorden vooraleer hij een mening over het Turks regime formuleert. En dat zegt alles over het politieke klimaat in Turkije dat zich reflecteert naar de Turkse gemeenschap in Europa. Pathologische machtsverhoudingen brengen mensen in een lastig parket en zorgen voor paranoïde gedrag en onderling wantrouwen. Iedereen spreekt op fluistertoon zijn misnoegen uit over de dictator maar het gesprek wordt altijd afgesloten met: ‘Maar we hebben familie in Turkije’. De tol die deze ondernemer en meerdere Vlamingen van Turkse origine moeten betalen om elk jaar hun familie te kunnen zien is zelfcensuur. Ik herhaal, dit gebeurt in hartje Europa!

Ece Temelkuran had als journaliste in Turkije maar twee keuzes. Ofwel zou ze de propaganda, zeg maar de PR, van de islamisten verzorgen ofwel zou ze aan de kant van de gerechtigheid staan. En ze koos voor het laatste. De tol die ze heeft moeten betalen om haar beroep als journaliste op een waardige en ethische manier uit te oefenen was misschien hoog maar ze heeft haar vrijheid, haar stem en haar waardigheid kunnen behouden. Asli Erdogan, een andere schrijfster, leeft in ballingschap in Duitsland omdat ze over de Koerdische kwestie, mishandeling, vrouwenrechten, de Armeense genocide en andere gevoelige onderwerpen schreef die een nationalistische Turk moeilijk kan verteren. De tol die zij heeft moeten betalen voor haar vrijheid van meningsuiting is 136 dagen celstraf. Can Dündar is een journalist die ook al enkele jaren in Duitsland woont. De tol die hij heeft moeten betalen is drie jaar lang gescheiden leven van zijn vrouw en zoon. Mehmet Ali Alabora was in Turkije een bekende acteur, die het land heeft moeten ontvluchten omdat hij had betoogd tijdens de Gezi-protesten. De tol die hij moet betalen is in ballingschap leven in Londen.

Strijd om Istanbul

Onderlinge relaties worden zwaar op de proef gesteld door iemands politieke voorkeur. De carrières van verschillende universiteitsstudenten hangen af van de juiste ideologie. Mijn neef in Ankara heeft bijvoorbeeld overheidsmanagement gestudeerd maar werkt momenteel als security agent omdat hij aleviet en linksgezind is. Fidan Ekiz, een Nederlandse journaliste, toont dit perfect aan in haar documentaire Strijd om Istanbul  die ze afgelopen donderdag is komen voorstellen in De Afspraak. Ze heeft een jaar lang enkele inwoners van Istanbul gevolgd die openlijk praten over hun politiek ideologische voorkeur en de verkiezingen evalueren die er gedurende die periode plaatsvonden. Ze heeft twee uitgesproken en bekende wijken in Istanbul gekozen waar seculiere en conservatieve Turken gesegregeerd leven.

De wijk Üsküdar is het conservatieve, religieuze gedeelte en de wijk Kadiköy is het moderne, seculiere gedeelte. Ze volgt een aantal mensen die de ontwikkelingen van het politiek islamisme van president Erdogan met argusogen volgen. Een student weet nu al dat hij nooit een carrière kan uitbouwen in de publieke dienstverlening omdat hij campagne voert voor de seculiere partij. Een jonge vrouw die de kost verdient als zangeres en actrice zegt dat haar wijk de laatste jaren te maken krijgt met religieuze knokploegen omdat er alcohol wordt geserveerd in de bars.

Aan de andere kant van de stad, in de meer religieuze wijk Üsküdar, is het huwelijk van een koppel op sterven na dood, net omdat hij conservatief stemt en zij het niet eens is met de standpunten van de conservatieve AK-partij van Erdogan. Ze durft zelfs niet luidop te zeggen op wie ze haar stem heeft uitgebracht, bang voor een zoveelste ruzie met haar echtgenoot. Het gesprek gaat op een bepaald moment over de hoofddoek en ze wil het niet meer dragen maar omdat zijn familie religieus is kan ze het niet meer afzetten. Fidan Ekiz zegt in De Afspraak dat de vrouw uiteindelijk de scheiding heeft aangevraagd. En dat maakt het allemaal nog wranger. Ze geeft het op, ze is moegestreden maar ze behoudt haar democratische stem en bestaansrecht. Maar voor hoe lang? Wat garandeert dat ze niet zal verdwijnen in de statistieken van de eerwraakmoorden in een land waar de daders na één jaar kunnen vrijkomen?

Keuzes

De stem van het volk is de stem van de macht. Dat is waar democratie om draait. Maar wanneer de democratische machtsverhoudingen gedestabiliseerd worden door nationalistisch populisme en systematisch misbruik van religie, zal het volk zich wentelen in een cocon en kiezen voor veiligheid. Niet iedereen is bereid om zijn hele hebben en houden op te geven voor een leven in angst en onzekerheid. Zelfs niet de succesvolle ondernemer van Turkse afkomst in België.

De pathologie van de macht moet daarom met hand en tand bestreden worden zodat de democratie in Turkije terug kan ademen en bloeien. Zodat de democratie in ere kan hersteld worden. Zonder opofferingen en zonder toewijding, zonder een tol te betalen voor onze vrijheden zal de ziekte van Turkije zich verder verspreiden over het Europees continent. Zo is het beeld van kleine jongetjes in voetbaltenue, in Beringen, die de militaire groet uitbrengen voor de Turkse soldaten in Syrië slechts het topje van de ijsberg.