Wie heeft de Macht in de Nederlandse Gemeenten?

De lokale partijen en het CDA hebben na onderhandelingen in de gemeenten de verkiezingen van 19 maart j.l. in de Nederlandse gemeenten gewonnen. In 379 gemeenten kon er gestemd worden. 358 Gemeenten hebben inmiddels hun nieuwe wethouders beëdigd en in 11 gemeenten staat al  vast welke partijen er wethouders gaan leveren maar wordt de laatste hand gelegd aan het collegeakkoord. In 21 gemeenten, waaronder Amsterdam, wordt er nog ruzie gemaakt.

De lokale partijen leveren op dit moment in 262 gemeenten wethouders en het CDA in 261. Op afstand volgen de VVD met 184 gemeenten, de Partij van de Arbeid met 129 en D ’66 –die op de avond van de verkiezingen nog tot grote overwinnaar werd uitgeroepen- met 127. De Christen Unie heeft in 85 gemeenten wethouders, Groen Links 61, de SGP 61 en de Socialistische Partij 45. De andere partijen die in de Tweede Kamer vertegenwoordigd zijn, waaronder Wilder’s PVV, hebben geen wethouders.

Als je carrière in de gemeentelijke politiek wilt maken moet je dus geen lid van de PvdA of de PVV worden.

Nederland kent geen gekozen burgemeester. De burgemeesters worden op voordracht van de gemeenteraad door de Kroon voor 6 jaar benoemd. Ook bij de collegevorming of het opstellen van een akkoord is de burgemeester niet betrokken. Wel mag hij na afloop van de onderhandelingen zijn mening kenbaar maken. Een wetsvoorstel om de rol van de burgemeester bij de collegevorming te vergroten ligt inmiddels bij de Tweede Kamer. Meer dan een adviserende rol zal het echter niet worden.  Er zijn ook geen wettelijke voorschriften over hoe een college tot stand moet komen. Het wordt helemaal aan de gekozen fracties in de gemeenteraad overgelaten.

Soms levert dit problemen op zoals op 15 mei j.l. in Rotterdam waar de grote winnaar van de verkiezingen door overschatting van hun eigen macht een door Leefbaar Rotterdam beoogde wethouder door de gemeenteraad zag weggestemd en er in allerijl, staande de vergadering, een andere wethouder gezocht moest worden.

Wethouders zijn geen lid van de gemeenteraad. Ze worden op basis van hun bestuurlijke bekwaamheid door de coalitiepartijen aangewezen. Wettelijk worden er aan kandidaat-wethouders geen eisen gesteld, noch aan hun kwaliteit, noch aan hun integriteit, noch aan hun goed gedrag. Om dit te verbeteren heeft minister Plasterk van Binnenlandse Zaken in een brief aan de gemeenteraden voorzichtige suggesties gedaan. Tot wettelijke regelgeving zal dit voorlopig echter niet leiden.

Vergoeding

In Nederland krijgen gemeenteraadsleden geen salaris, maar een vergoeding voor hun werkzaamheden. Een raadslid ontvangt minimaal € 228,01 en maximaal € 2.138,33 bruto per maand, afhankelijk van het aantal inwoners in hun gemeente. Daarnaast krijgen ze een onkostenvergoeding van minimaal € 41,51 en maximaal € 236,48 per maand.

Een wethouder krijgt wel een salaris. Dit loopt van minimaal € 4.380,72 in de kleinste tot  maximaal € 9.098,26 bruto per maand in de grootste gemeenten. Daarnaast wordt er een onkostenvergoeding van minimaal € 264,89 en maximaal € 614,45 per maand gegeven. Ook de hoogte van deze onkostenvergoedingen hangt af van de grootte van de gemeente.

Er wordt dan ook van uitgegaan dat wethouders beroepsbestuurders zijn en dat gemeenteraadsleden een substantieel deel van hun tijd aan het werk voor de gemeenteraad besteden. In de kleinere gemeenten is het wethouderschap slechts een 0,6 of 0,8 baan, in de grotere uiteraard een volledige.

Coalitie

Nu het politieke landschap in Nederland gedurende de laatste jaren dramatisch is veranderd wordt het steeds moeilijker om tot een coalitie te komen. In de grote steden worden dan ook, net als in de landelijke politiek, informateurs gevraagd om de mogelijke samenstelling van het nieuwe stadsbestuur te verkennen. Landelijke grootheden als Alexander Rinnooy Kan (D66) en Thom de Graaf (D66) in Amsterdam, Jan Kees de Jager (CDA) in Rotterdam, Hayo Apotheker (D66) in Groningen, Hans Engels (D66) in Arnhem en Han Noten (PvdA) in Eindhoven doken in de gemeentepolitiek om lokale coalities te smeden. Ze gingen om de tafel zitten met alle partijen en gaven een advies over welke partijen uiteindelijk een college konden vormen.

In Utrecht leidde dit tot een coalitie van D66, Groen Links, de VVD en de SP; in Den Haag zullen PvdA, D66, het CDA, de VVD en de lokale HSP, de Haagse Stadspartij, een coalitie gaan vormen en in Rotterdam bestaat de coalitie uit Leefbaar Rotterdam, D66 en het CDA. De vraag is of informateurs veel tot deze coalities hebben bijgedragen. Wellicht is het aanstellen van een informateur op gemeentelijk niveau slechts een modeverschijnsel.

Problemen

In Amsterdam is het oorlog. De grote overwinnaar van de verkiezingen – D66 – slaagt er maar niet in om tot afspraken met andere partijen te komen. Net als vier jaar geleden dus. De Democraten hadden al snel na de verkiezingen een inhoudelijk akkoord met Groen Links en vervolgens besloten ze om op basis van dit akkoord een derde partij te paaien om zo tot een meerderheid in de gemeenteraad te komen. Maar toen tijdens de onderhandelingen met de VVD deze partij veel concessies eiste en D66 hiermee akkoord ging haakte Groen Links af en nu is er, een  aantal informateurs later, nog steeds geen enkele duidelijkheid over een mogelijke coalitie.

Rotterdam is weer een ander verhaal. De lijsttrekker van Leefbaar Rotterdam, Joost Eerdmans, heeft  ‘Veiligheid en Handhaving’ aan zijn wethoudersportefeuille toegevoegd. Volgens de wet is echter de burgemeester verantwoordelijk voor de handhaving van de openbare orde in zijn gemeente. Hij is verantwoordelijk voor de brandweer en de politie. Tijdens een televisie-uitzending verklaarde Eerdmans pedant dat hij wel met de Rotterdamse burgemeester tot afspraken over deze portefeuille zou komen. De burgemeester in Rotterdam is Amed Aboutaleb van de Partij van de Arbeid die vanaf 5 januari 2009 burgemeester is. Aboutalebs termijn loopt dus begin januari 2015 af. Gezien de extreem anti-PvdA houding van Leefbaar Rotterdam is het weinig aannemelijk dat de gemeenteraad hem weer voor een termijn van zes jaar zal voordragen. Burgemeester en wethouder zullen dus nog ruim een half jaar over Veiligheid en Handhaving kunnen bakkeleien.

fotot (c) reporters