Wie vertrouwt ú nog?

Onderstaande tekst is een passage uit het achtste hoofdstuk van ‘Amerika ontrafeld. Over de cultuurstrijd die een natie verscheurt’, geschreven door Roan Asselman, columnist en auteur bij Doorbraak.

De aarde is rond, toch? Opgelet: het verkeerde antwoord zal u uw hele leven achtervolgen. Gelukkig is correct reageren niet bijzonder moeilijk. Gedurende ons hele leven herinneren immers kleurenprenten voor kleuters, handboeken voor scholieren en tv-documentaires voor volwassenen ons aan de ronde — eigenlijk sferoïde — vorm van deze planeet. De aarde is dus rond. U weet dat. U bent daar zeker van. Maar waarom?

Vertrouwen

Het politiek bedrijf in de Verenigde Staten gaat gebukt onder een fatale erosie van vertrouwen in institutionele gezagsdragers; privaat, publiek en alles ertussenin. Dit wantrouwen vormt een vruchtbare bodem voor ‘samenzweringstheorieën’, en dit over ideologische grenzen heen. Vanuit de maatschappelijke marge worden ‘alternatieve’ feiten en narratieven over de door de poortwachters bewaakte muur en in het mainstream discours gekatapulteerd. Hiermee werd het kennismonopolie van de traditionele poortwachters, de ‘factcheckers’, definitief (?) geliberaliseerd.

Of dit een positieve dan wel negatieve ontwikkeling is, laten we even in het midden. In de tussentijd moeten we wel benadrukken dat media en politici in de Verenigde Staten niet bijzonder zorgvuldig omgaan met de definiëring van het begrip ‘samenzweringstheorie’ (of ‘complottheorie’). Een samenzweringstheorie is, althans volgens de ‘echte’ journalisten van The New York Times en CNN, iedere theorie, die een verklaring biedt voor fenomenen, die afwijkt van de officiële, door de geijkte instituten goedgekeurde uitleg.

Complot en feit

Het eigenlijke verschil tussen ‘complot’ en een ‘feit’ is het bewijs — of het gebrek daaraan. Een complot is dus, zo gaat de redenering, gebaseerd op vermoedens en speculatie. Terwijl een feit juist ondersteund wordt door betrouwbare, verifieerbare bronnen en een ‘wetenschappelijke consensus’.

Maar een idee bestempelen als een ‘complot’ of ‘samenzwering’ is, gelet op de negatieve bijklank waaronder beide begrippen gebukt gaan, niet zonder gevaar. Voorzichtigheid, zelfs terughoudendheid is geboden vooraleer we een theorie bij gebrek aan bewijs aan de kant kunnen schuiven. De meeste theorieën starten immers als niet-gestaafde hypotheses: loutere vermoedens die verder onderzoek vergen.

De onmiddellijke ridiculisering van de hypothese ontmoedigt onderzoekers — in het bijzonder academici en journalisten — om net dat onderzoek te doen, om dieper te graven naar het bewijs dat een hypothese verifieert (of falsifieert). Want indien een professor of reporter laat uitschijnen een door zijn collega’s als complot bestempelde theorie serieus te nemen, wordt reputatieschade zijn deel. En niets is, althans in dit soort kringen, belangrijker dan zijn of haar reputatie.

Zelfmoord, zogezegd

Dat betekent niet dat we iedere samenzweringstheorie met evenveel sérieux moeten benaderen. Zo circuleerden er sinds het begin van de eeuw geruchten over systematisch misbruik door het kruim van de vaderlandse politiek en industrie.

De elites uit deze werelden zouden door een schatrijke zakenman herhaaldelijk naar zijn privé-eiland worden gevlogen om minderjarige meisjes te misbruiken. De zakenman in kwestie, zo luidde de theorie, chanteerde verschillende prominenten, onder wie oud-president Bill Clinton, toekomstig president Donald Trump en Microsoft-oprichter Bill Gates, met hun seksuele escapades. Op die manier wist hij zijn toegang tot de hoogste regionen van de wereldlijke macht veilig te stellen. Toen zijn immoreel imperium eindelijk ineenstortte, vonden ze hem dood terug in een streng bewaakte gevangenis. Zelfmoord, zogezegd.

Excuses van de auteur — dit is geen complottheorie over seksueel misbruik. Het is het goed gedocumenteerde uitbuitings- en afpersingsverhaal van de excentrieke miljardair Jeffrey Epstein. De eigenlijke complottheorie betreft een decenniaoude roddel dat machtige producenten in Hollywood hun macht misbruikten om jonge, hoopvolle actrices… Neen, opnieuw een waargebeurd misbruikverhaal, deze keer dat van de inmiddels afgezette Hollywoodkoning Harvey Weinstein en diens ‘medewerkers’. Feit en fictie, zo verschillend zijn ze niet.

Bestel ‘Amerika ontrafeld’ via deze link en kom naar de boekvoorstelling op 24 oktober in Antwerpen!