Wijsbegeerte en Beweging

Organismen (ik bedoel een partij, een kerk, een beweging) hebben niet alleen een zeker volume, desnoods gewicht, maar zijn liefst ook drager van gedachten, zelfs van gedachtegoed. Als ze dat laatste niet hebben worden ze, meer dan organisme, monster.

Gedachten en gedachtegoed zijn een geweldig wapen, maar ze hebben ook hun achillespees. Dit is: zij hebben de latente neiging tot schisma. Scherp woord, alleen al door zijn splijtende klank. Gedachten en gedachtelijkheid vinden niet meteen evenwicht tussen Noord en Zuid, Oost en West. Met alle windroostinten daar tussenin. 

Een pionier als Hegel heeft het voortdurend over these en antithese. Kortom: hoe kun je bevroeden wat zwart is als daar geen wit tegenover staat. Men kan toch maar braaf zijn, als men weet (en doet) wat stout is.

Een ongelooflijk corpus is het Romeinse Rijk geweest. Van in de vierde eeuw beginnen daar al scheuren te piepen vanwege uiteentrekkende ankers: van Rome, Milaan en Trier naar Alexandrië en Byzantium. 

Een ander corpus van formaat: het christendom, zeer vervlochten overigens met het voorgaande lichaam. West en Oost, sinds ongeveer duizend jaar gespleten over ‘grondige’ termen en formules (in gedachtelijkheid gaan we overigens vlug naar de ‘grond’) in het Credo. We dragen er in Europa de gevolgen nog van.

Een zeer apart geval in de lange geschiedenis van dat christendom betreft het geschil tussen katholieken en hervormers, allebei christenen, omtrent een belangrijk punt: hoe omgaan met die onvermijdelijke dragers van het Europese denken: Plato en Aristoteles. Thomas van Aquino zweert er bij, maar voor Luther is Aristoteles de vleesgeworden Satan.

Frappant en stof om over na te denken. Vooral omdat er pas een niet onaanzienlijk boek (670 pag., inhoud even gewichtig als volume) verschenen is: Arthur Herman (Random New York, 2014) met titel The Cave and the Light (de fameuze grotparabel van Plato natuurlijk) met als ondertitel Plato versus Aristotle, and the struggle for the Soul of Western Civilization.

De grotparabel van Plato is wereldberoemd. Opgesloten in die grot ontwaren wij met onze zintuiglijke ogen slechts de bleke afspiegeling van dingen. Maar buiten en in het volle licht komen wij er toe het wezen der dingen te schouwen.

Western Civilization, daar hoort natuurlijk ook de Vlaamse Beweging of het groot Vlaams gebeuren bij. Meteen hoor ik van die Struggle een weerklank in het drama (Grieks voor sterk gebeuren) van en voor Vlaanderen. Elk dramatisch gebeuren is, zoals gesuggereerd, in aanleg schismatisch.

Eerst in het kort (en dus bijna onmogelijk) een woord over het verschil tussen Plato en Aristoteles. Voor beide een handvol regels.

Bij Plato draait alles om het denken. Wie de grondende ‘schemata’ van het ware, het goede, het schone met de geest kan peilen, is ook de facto waar, goed en schoon. Zintuiglijke kennis is schijnkennis. Zuiver denken is meteen doen. De Staat (belangrijk werk in Plato’s Dialogen-oeuvre) wordt geleid door schouwende filosofen. Plato heeft de kans gekregen om zijn ‘Ideeën’ in realiteit om te zetten in Syracuse, Sicilië, in feite het Texas van Hellas. Het is hem slecht bekomen. Aangehouden en verkocht als slaaf heeft hij het geluk gehad een rijke vriend te hebben die hem kon vrijkopen en terug naar Athene voeren.

Aristoteles, ofschoon de grote leerling van Plato, is andere koek. Hij vindt de zintuigen wel belangrijk. En dientengevolge ook de feiten, de dingen en de toestanden die die zintuigen ons bieden. Uitgaande van die hele feitelijkheid moet er gehandeld worden. Handelen in die wisselende, bonte feitelijkheid, doen dus, veronderstelt twee dingen: je moet een keuze maken en dus een be-doel-ing hebben.

Daar gaat de Ethica (gedrags- of zedenleer) van Aristoteles over. En verder ook zijn Politica (staatsleer of staatkundeleer), die eigenlijk bij Aristoteles Oikonomia (onze term economie), letterlijk Staathuishoudkunde is. De gedachte is dat de Staat gerund moet worden als een huishouden. Natuurlijk zijn er ideeën nodig, maar een stabiel huishouden vraagt meer. Bij Aristoteles zitten staatkunde (politiek) en staathuishoudkunde (economie) nauw verstrengeld.

Nu ad rem. Net zoals in de Struggle for the Soul of Western Civilization, woedt deze strijd (denkenden of schouwenden versus doenden) ook in Vlaanderen. Opmerkelijk zitten er in elk dramatisch gebeuren Plato-gezinden: mannen en vrouwen die zich goed voelen bij, die zelfs zweren bij het schema. Wie het schema kent en schouwt, voltrekt daarin en daarmee de hoogste daad. Daar zijn echter rimpelingen geweest op die mooie vlakke spiegel van de N-VA-vijver (waar zoveel vis in rondzwemt, bijna genoeg voor een wonderlijke visvangst). Bij een aantal N-VA’ers is er gemompel hoorbaar, tandengeknars soms, omdat er te weinig Plato aanwezig blijft in het Vlaams gebeuren. Het grondende, alles reddende schema – volk, natie, nationalisme, onafhankelijkheid – staat, zo vinden sommigen, niet meer centraal genoeg in de aandacht.

De dubbele verhuis van Hendrik Vuye – een professor in staatsrecht: droom voor Plato – en van Peter De Roover is een schitterende zet van strateeg Bart(holomeus) De Wever (doet mij denken aan Fabius Cunctator tegen Hannibal, Romeinse geschiedenis, einde 3^e eeuw) om tijd te winnen en nuances te ’tunen’ (die tinten grijs zijn niet onbelangrijk).

Kijk, Plato-geesten huizen huilend in de duisternis van de grot. Die grot is België. Helder is alleen het verlangen om zo haast mogelijk uit die grot te raken en te gaan baden in het volle licht van het reddende schema. Nu spreekt men niet meer van grot, maar van tunnels, ook over het licht aan het eind van de tunnel. Kan niet anders trouwens vanwege de hele Antwerpse situatie. Dwingende opdracht nu: aan de hand van Plato zo vlug mogelijk uit de benauwdheid van de Belgische grot wegraken naar het bevrijdend ‘schema’ toe: onafhankelijk Vlaanderen. Schema is ook een Grieks wijsgerig woord, maar Plato zou hier het woord ‘logos’ gebruiken: logos is het fundamenteel principe, waarin de werkelijkheid begrijpelijk en leefbaar wordt. Bovendien voorgoed.

Aristoteles is praktischer. Of anders en eenvoudiger: zakelijk. Hij is natuurlijk ook bezig met het uiteindelijk licht, schema en bevrijdende oervormen. Ik weet niet of De Wever, die Rome groot vindt, Aristoteles (of fragmenten) gelezen heeft. Het moet hem niet ontgaan zijn dat voor deze geniale Griekse ‘staatsvader’, zoals gezegd, staatkunde (politiek) en staathuishoudkunde (oiko-nomia: oikos, huis; nomos, beleid of wet, vandaar ons kapitaal woord eco-nomie) onafscheidelijk zijn. De Wever is geen liberaal en nog veel minder marxist. De Wever is leerling (iedereen is dat trouwens, levenslang liefst) van de grote, wijze, diepe Aristoteles: staatkunde natuurlijk, maar het huishouden moet in orde zijn. Dat vindt Van Overtveldt ook en De Roover als gewezen en ervaren onderwijsman ook. En bovenal Bracke.

Overschrandere De Wever is ook over-dunhuidig. Als er iets ritselt, is hij op slag klaarwakker. Wat wil je met die politieke baby die je niet alleen te voeden, maar vooral op te voeden hebt. Als een volmaakte politieke diëtist is hij in zijn staatkundige cocktail weer wat meer Plato aan het mixen. Hopelijk slaagt hij er in Plato en Aristoteles wat nauwer onder één dak te brengen (wat een missie!). Die staathuishoudkunde: goed voor de partij en goed voor de nieuwe staat, hoe hervormd of hersticht ook.

Blijft het reddende inzicht dat het huis van een stoere staat slechts te ‘her’bouwen is op de rots van juiste rekeningen in het huishouden. Niet alleen denken, maar sparen. Sparen: een duurzame vorm van pelgrimeren, naar licht.

Foto: (c) Reporters