Willem I & België

De herdenking van de tweehonderdste verjaardag van het zogenaamde Verenigd Koninkrijk der Nederlanden mag gerust een succes genoemd worden. De aftrap werd vorig jaar gegeven door Els Witte met haar omvangrijke studie over het orangisme, Het verloren koninkrijk. Na vele publieksoptredens georganiseerd door DeBuren in Noord en Zuid en heel wat colloquia, studiedagen, lezingen en vooral boeken (binnenkort verschijnen er nog een paar), opende er gisteren een tentoonstelling in het STAM in Gent: Het verloren koninkrijk: Willem I en België.

Het blijft koorddansen als het om de titelkeuze gaat van de vele herdenkingsinitiatieven. Een ‘verenigd’ koninkrijk was het dan wel, maar het heette ‘gewoon’ ‘Koninkrijk der Nederlanden’ (zonder ‘verenigd’ dus). Een stripverhaal van godbetert het Algemeen-Nederlands Verbond (ANV) maakt Willem I ‘koning van Nederland en België’. In de titel dan nog wel. En ook de tentoonstelling in het STAM sleurt België erbij. Waarom het niet gewoon over Noord en Zuid hebben, vroeg ik de man die vandaag de ronleiding gaf op de tentoonstelling? Hij verontschuldigde zich nog maar net over het feit dat hij het altijd maar over België had ‘terwijl dat op dat moment’ – we schrijven 1815 – ‘nog niet bestond’.

De tentoonstelling begint in 1815. Waterloo. Het slagveld. Een een megagrote uitvergroting van een prachtige foto van Michiel Heyndrickx van de Leeuw aldaar. U weet wel, of niet, die kijkt niét naar het zuiden, is géén monument ter ere van de verslagen Napoleon – hoewel het FDF er om het hoekje aan de aigle blessée wel eens durft kransen neer te leggen – maar een dankbare herinnering aan Willem, de latere kroonprins (op de tentoonstelling is hij dat op het moment dat er nog geen sprake is van een koning), die aan de kant van de Pruisen in de arm gewond raakte op het slagveld.

1815? Maar ‘het’ begon toch vroeger? In het Congres van Wenen waren de postfeodale heersers toch bezig met én het ancien régime in zijn eer te herstellen én een ‘bufferstaat’ te creëeren ten noorden van Frankrijk? Dat stukje geschiedenis krijgen we niet op de verder gesmaakte tentoonstelling. Het lijkt alsof 1815 en Waterloo voedstervader zijn van het ‘amalgaam’ dat het ‘verenigd’ Koninkrijk der Nederlanden later spottend werd genoemd in de literatuur.

Terecht wordt in de tentoonstelling Willem I een verlichte despoot genoemd. De ‘laatste’ van dat soort zelfs. In ieder geval mooi in de lijn met de keizer-kostermentaliteit van de laatste Oostenrijkse keizer die over onze gewesten heerste. Jozef II was zelfs het model voor Willem I, volgens prof. Frans-Jos Verdoodt. Een staatsnationalist voor wie de staat de natie moest dienen. En daarom athenea, normaalscholen en universiteiten inrichtte – in de tentoonstelling gaat best wat aandacht naar de Gentse unief – maar ook 714 km kanalen inrichtte (mooi geïllustreerd met een ‘bewegende animatie’) en de industrialisering van onze gewesten een ferme duw in de rug gaf met investeringen in de grondstoffen- en metaalindustrie, textiel, de organisatie van vijfjaarlijkse handelsbeurzen in Noord en Zuid en de oprichting van de Generale Maatschappij en zo veel meer. Wat u destijds op de schoolbankjes leerde, krijgt u hier in woord en beeld in overvloed en helder opgesteld opgefrist.

Dat geldt ook voor de perceptie van het beleid van de ‘goede koning Willem’ in het Zuiden. De tentoonstelling belicht enkel de negatieve stemmen. Niet onbegrijpelijk, want die nemen toe met de jaren en een liberaal-katholiek monsterverbond werkt gestaag aan een Belgische revolte die Willem I niet zijn troon maar wel het dichtstbevolkte, rijkste en meest geïndustrialiseerde deel van zijn rijk kost. De klassieke verwijten die tot de mythische Stomme van Portici-rebellie lijden, zijn gekend, en worden ook hier ruim uit de doeken gedaan, mooi geïllustreerd met meerdere politiek geïnspireerde spotprenten.

In de tentoonstelling ook heel wat originele stukken. Enkele van de opvallendste: het grote portretschilderij van Willem I door Paelinck (1819) in het begin van de tentoonstelling noopt tot een gemeenschappelijke selfie. Het armbandje van Willem II met daarin gegraveerd alle veldslagen waaraan de latere kroonprins deelnam. Het handgeschreven ontwerp van de grondwet van het koninkrijk. Ontwerpplannen voor kanalen in Noord en Zuid en versterkingen van de Wellingtonlinie. Heel wat schilderijen en vele eigentijdse cartoons. Ik was nog op zoek naar pamfletten en vlugschriften uit Noord en Zuid in het algemeen, Gent specifiek.

De laatste ruimte wordt gedomineerd door een levensgroot portret van Metdepenningen, orangistisch burgemeester na 1830. Het is het symbool voor het postrevolutionaire orangisme in het zuiden, maar helaas krijgt die beweging weinig aandacht. Waarom niet minstens tot 1839 – de definitieve vastlegging van de grenzen tussen Noord en Zuid – of zelfs later samenwerking in en tussen de beide Nederlanden nog in de – niet noodzakelijk oranje – verf zetten? Het zou een mooie extra geweest zijn. Ook al om de verdienste van Els Wittes vuistdikke boek in mensentaal en -beeld om te zetten voor het bredere publiek.

De tentoonstelling eindigt met een nogal infantiele quiz over én tussen Noord en Zuid, waar u beter niét aan deelneemt. Een koffie mét in het moderne cafetaria is een mooier eind van een goed opgebouwde, educatief verantwoorde en leerrijke tentoonstelling.

Willem I in België kost de aandachtige tentoonstellingsbezoeker ongeveer anderhalf uur. Dan heb je alles gezien, ondergaan en meegemaakt. Meer dan de moeite. Als de Boekenbeurs u niet kan boeien, tijdens de korter wordende novemberdagen, ga dan zeker naar het STAM in Gent en fris er uw vaderlandse geschiedenis op! Aanbevolen.

Meer informatie over de tentoonstelling ‘Het verloren koninkrijk. Willem I & België’ vindt u op de website van het STAM.