Wordt dit de ecologische revolutie?

De foto van Greta Thunberg naast haar ‘Skolstrejk för klimatek’ bordje wordt iconisch. Ze zit als een dakloze paria in een straat in Stockholm. Exact dezelfde straten als deze waar Svante Arrhenius rond 1900 rondliep, zijn gedachten even fixerend op de CO₂-uitlaatgassen van de kolenkachels van de hem omringende gebouwen. Hij schreef er een schitterend artikel over: ‘On the influence of carbonic acid in the air upon the temperature of the ground’ (ref.1). De man heeft meer diepgaande en baanbrekende chemische ideeën uitgewerkt dan dit, maar het artikel (op internet) leest voor een getraind chemicus nog altijd als een trein. Had hij kunnen beseffen dat zijn artikel 120 jaar later, in januari 2019, een generatie door mekaar zou schudden? Neen, ook een van zijn wetenschappelijk bekendste en meest getalenteerde nazaten en goede kennis van mij, Lo Gorton, moet een rilling door zijn lijf gekregen hebben bij het zien van de foto van zijn stadsgenote. Aan deze getalenteerde Vikingmet wie ik door diezelfde Stockholmse straten en op andere werelddelen liep, draag ik dit essay op. Hij heeft een Skandinavische ‘hygge’ levensstijl zoals Thunberg, en een hart van goud.

Greta downloadt de klimaat-apps naar haar brein via discussies met vader Svante

Greta Thunbergs vader heet niet toevallig, maar doelbewust Svante. Zonder al te veel twijfel heeft hij, en zijn ouders, Arrhenius’ ideeën doorgegeven aan Greta. Zij heeft de app gedownload in haar opbouwende hersens. Geen IS-app, geen Vikingveroveringsstrategie-app. Wetenschap. Arrhenius, Gorton, en Thunberg geloven van nature in iets wat de meesten onder ons jammer genoeg als onmogelijk achten: als enkeling kan je de wereld veranderen. Anuna de Wever en Kyra Gantois wakkeren de vlam van Greta aan in Vlaanderen. Zij volgen het voorbeeld van andere landen, waar ook duizenden jongeren op straat komen. Dit artikel is ook geschreven in respons op Greta’s vraag in Katowice (Polen, UN Climate Change Conference, 2018) naar media-artikels van onafhankelijke auteurs.

Vlaanderen kan een pioniersrol spelen in een wereldomvattend probleem

Soms droomde je de afgelopen donderdagen dat de reconquista van Brussel door de jonge Vlamingen is begonnen. Maar neen, het is de reconquista van de wereld die is begonnen, door de jongeren – aangevoerd door de vrouwen. Klimaatexpert Delbeke ziet laagschaliger dat ‘de jongeren met een Belgische wake-upcall komen’. De bedachtzame professor Van Ypersele (UCL), ex-vicevoorzitter van het VN-klimaatpanel IPCC, zegt: ‘go girls, you’ve got the power!’ Is Van Ypersele het supranationale VN-geleuter ook wat beu geworden? Vlaanderen kan een pioniersrol spelen via Brussel, Europa. We mogen niet vergeten dat je er niet komt zonder de rest van de wereld te betrekken zoals ik heb proberen aan te tonen in enkele voorgaande artikelen op Doorbraak, en zoals zal blijken uit wat volgt. Vlaanderen moet hoger mikken dan wat plaatselijk bij te sleutelen. Eerst gaan we toch even naar een supranationale instelling luisteren, de Verenigde Naties Al ben ik achterdochtig voor supranationale akkoorden. Ze worden gesloten zonder kennisname van de bevolking. Ze zijn in theorie niet dwingend, maar in de praktijk wel. Dus zou ik liever eerst Vlaamse voorstellen zien waarover we zelf kunnen debatteren (zie ook ref. 2).

Wat zegt het IPCC en wat betekenen die 1,5°C en 2°C?

Om klimaatveranderingen te voorspellen schakelen we tegenwoordig de wetenschap in. Die doctrine berust op metingen, experimenten. Wetenschap is – toegegeven – ook iets waarvan de bevindingen pas na jarenlange discussies min of meer in consensus aanvaard worden. Maar ja, de CO₂-concentraties in de lucht kunnen gemakkelijk gemeten worden, en ze gaan sinds de industriële revolutie van 200ppm naar meer dan 400ppm. Voor de niet-wetenschappers onder u zegt ‘ppm’ niks, maar dat geeft niet: de CO₂-concentratie in de lucht is dus meer dan verdubbeld in een paar honderd jaar (cf.eventueel de ‘Keeling curve’ op internet). Dit maakt dat warmtestraling vanaf de aardbodem minder gemakkelijk zijn weg zoekt in de ruimte, en de aardoppervlakte dus opwarmt (ook het ‘Albedo-effect’ genaamd). Ook dat kunnen we meten en inschatten. Sinds de industriële revolutie is de aardbodem en het zee-oppervlak met 1°C toegenomen. En er zou nu pakweg 0,5°C per 30 jaar bijkomen. Is dat erg? Hier wordt de vraag al moeilijker, en gaan we te rade bij IPCC-klimaatpanel (Intergovernmental Panel on Climate Change) van de VN. Dat doet een beroep op zo’n 6000 artikels van wetenschappers in de ganse wereld. Indrukwekkend, maar helaas geen garantie op duidelijke conclusies. Het IPCC schat in dat we die 1°C-stijging die we al hebben sinds de industriële revolutie, best niet optrekken met 1°C extra (dus 2°C in totaal) tegen het eind van deze eeuw. Dat zou beter beperkt worden tot 1,5°C, en daarvoor moeten we drastisch onze CO₂-uitstoot terugschroeven over de ganse wereld. Je mag de basisbronnen van het IPCC wel inlezen, maar niet citeren staat er uitdrukkelijk vermeld. Ik mag wel verwijzen naar hun ‘Summary for Policymakers’, die ook op internet beschikbaar is. Ik raad een policymaker niét aan die tekst te lezen. Als je een tekst opstelt met 60 auteurs, dan is dat een kakofonie waarin iedereen iets wil zeggen. De ‘Headline statements from the summary for policymakers’ of hun ‘Press release’(ref. 2). zijn wel goed geschreven. Als we naar een opwarming van 2°C gaan in deze eeuw, dan waarschuwt het IPCC hierin voor problemen, al blijft ze vaag en verwarrend over de juiste omvang. Het IPCC adviseert drastische maatregelen om de CO₂-uitstoot zo laag mogelijk te maken.

Het IPCC heeft een punt, maar zegt niet wat er kan gedaan worden

Het IPCC wil dat er direct grondige maatregelen komen, maar zegt niet welke! Er komen in 2019 ook nieuwe rapporten, onder andere van een tweede studie waar de effecten op aquatische systemen (zeewater) zullen ingeschat worden, maar die zijn pas eind dit jaar beschikbaar. Maar neen dus, Greta Thunberg is geen valse messias, en de apostelen Anuna de Wever en Kyra Gantois mogen vrijuit prediken. Ze hebben al vele volgelingen. 70.000 demonstranten voor een beter leefmilieu op 27 januari 2019! Thunberg heeft niks weg van haar blitse blonde stadsgenotes. Haar autistisch brein voelt sneller aan dat er iets fout loopt in een complex systeem. Christine Lagarde heeft het begrepen. Bart De Wever is niet meteen onder de indruk. Als kenner van de Griekse mythologie moet ze hem wel doen denken aan Cassandra. De mens beschikt over de eigenschap om bijna onberekenbare complexe situaties in goede banen te leiden. Dat Thunberg bang is, is geen probleem: als je niet bang bent van een project, dan stelt dat project niks voor. Maar nu hebben de Vlaamse apostelen coachingnodig om prioriteiten te stellen. Er moet minder CO₂de lucht ingestuurd worden, én — indien mogelijk — CO₂terug uit de lucht gehaald. De tweede optie wordt uitgeprobeerd op verschillende sites in de wereld, maar lijkt weinig overlevingskansen te hebben. Blijft als enige optie de aanmaak van CO₂te reduceren. De boosdoeners zijn de fossiele brandstoffen, en in mindere mate de aanmaak van beton.

De tien belangrijkste opwarmers

Een organisatie, die de belangrijkste problematische veroorzakers van global warming opsomt, heet ‘Drawdown’. De organisatie bestaat uit een uitgebreid collectief van jonge onderzoekers. Een generatie die al meer ongebonden kan optreden dan een VN-platform, dat langs alle kanten bijgeknipt en gemuilkorfd wordt door niet-wetenschappelijke doctrines. Ik geef daarom voorkeur de stem van Drawdown hier samen te vatten. Er bestaan andere organisaties die het minstens even goed doen, maar dit is wel een frisse benadering. Drawdown bespreekt 100 maatregelen, in volgorde van belangrijkheid. Ik zal me beperken tot de tien topprioriteiten:

‘1. Refrigeration; 2. Onshore wind turbines; 3. Reduced food waste; 4. Plant-rich diet; 5. Tropical forests; 6. Educating girls; 7. Family planning; 8. Solar Farms; 9. Silvopasture; 10. Rooftop solar.’

Een beetje verrassend is de nr. 1, koeling. De gassen, gebruikt in de ijskasten en airco’s zijn nog steeds milieu-onvriendelijk, en airco’s gebruiken veel energie. Afgelopen (hete) zomer deed ik een experiment door een vriend uit de reissector te helpen bij een prospectie van een groot stuk Griekenland. Hij had een Citroën C1 gekocht voor 7.500 euro, zonder airco, en een verbruik van minder dan 5L/100km. Een Odyssey dwars door Europa dus in een C1, in een snikhete zomer. Ik schatte het experiment dramatisch in, maar we hebben ons rot geamuseerd: met volledig geopende ramen. Aan ‘onshore’ windturbines (tweede belangrijke winstpunt) participeert Vlaanderen reeds geruime tijd. Aan ‘reduced food waste’ wordt gewerkt. Plantrijke diëten zijn in de lift in supermarkten. Ook op het gebied van Silvopasture en zonnepanelen zijn we actief. Gegevens over het waarom van hun belang in global warming vind je op de Drawdown-website. Onze beleidsmakers hebben een punt: we hebben al veel gedaan. Wat kunnen we nog doen?Verdergaan zoals je bezig bent, met versneld tempo, want nu is bijna iedereen gemotiveerd! De bedrijfswagendiscussie is al volop aan de gang, en dat zou zonder straatprotest nooit gebeurd zijn vóór mei 2019. En positieve motivatie is de beste motor voor de maatschappij. En voor een voetbalploeg of bedrijf. Kijk maar eens naar ‘hygge’, het Scandinavische model! Het kost niks.

Horen er nog nucleaire centrales bij in de toekomst?

Nucleaire energie komt een beetje verder in het Drawdown-lijstje (nr. 20), maar is wel belangrijk. Vooral de Chinezen mikken hierop. Zij hebben de ruimte om het veilig te doen. Als Doel Tsjernobyl en Fukushima volgt, dan ligt de Antwerpse haven (dus Vlaanderen) plat. Ik zwijg liefst over de illegale uraniumhandel in de wereld. De Chinezen hebben ook de wetenschap en technologie, en de noodzaak: hun kolencentrales zijn de meest vervuilende energiebronnen, en produceren het grootste aandeel van de globale CO₂-uitstoot. Ze werken onder meer aan een netwerk om elektriciteit met weinig energieverlies over het ganse land (en erbuiten) te verdelen. Ik schrijf al jaren met een Chinese Lenovo laptop, en mijn zoon gebruikt waarschijnlijk later elektriciteitstransport systemen ‘made in China’. In mijn carrière had ik in het begin (1980) geen publicaties van Chinezen in Engelstalige tijdschriften te lezen. Nu review ik meest artikels in Chinees Engels. Een Chinese post-doc studente die rond 2000 binnen dwarrelde had nog verplicht op rijstvelden gewerkt. Collega’s die er toen voordrachten gingen geven moesten hun krijt met handschoenen vasthouden vanwege het ontbreken van glas in de ramen van de leslokalen. In Polen was het iets beter, en zag ik de verandering pijlsnel plaatsgrijpen. Ondertussen is de kloof aan het dichten, en China schiet vooruit. Zowel China als Polen (ook een kolenvreter) kunnen gebaat zijn met kernenergie, en de globale CO₂-productie sterk afremmen. Het Verenigd Koninkrijk werkt samen met China voor de installatie van kerncentrales. Zowel in de VS als in China wordt gewerkt aan nieuwsoortige centrales, de Small Modular Reactors. De VS hoeven dit niet te doen want hun centrales gaan nog 60 jaar mee, maar ze kunnen China geen technologische voorsprong toestaan. Al deze argumenten staan ter discussie, maar voor leerlingen is dit onbekend terrein. Zelfs experts beschikken niet over alle informatie.

Elektriciteit is het ultieme doel, batterijen het middel

Aansluitend bij de vorige paragraaf kom ik als elektrochemicus bij een onderwerp dat mij nauw aan het hart ligt. Mijn oud-studenten (dat zijn er duizenden) weten dat in mijn practicumnota’s en lesnota’s batterijtjes en hun achterliggende chemie veel aandacht kregen. In mijn onderzoek werkte ik met mijn groep aan elektrode materialen. Elektrochemie had interesse verloren, maar is aan een heropleving toe. De Li-ion batterij heeft zich bewezen als een prima ‘portable energy’ systeem. Alleen: de energie/kg verhouding zou best zo sterk mogelijk toenemen om voorgoed de verbrandingsmotor te kunnen vervangen. Er wordt aan gewerkt. Onder meer aan het Karlsruher Institut für Technologie, waar aan de ‘Batterie der zukunft’ gewerkt wordt. Uiteraard laten de Chinezen en de VS zich ook niet onbetuigd. Als we erin slagen om een goedkope batterij te maken die pakweg een 5x betere energie/kg verhouding heeft dan de Li-ion batterij, zijn we op de goede weg. Desnoods via een nieuw soort Apollo-programma zegt men in de VS.

Innovatie is dringend nodig

De elektrische auto’s verkochten goed op het autosalon. Dankzij de betogingen. En de eerste elektrisch aangedreven vliegtuigjes van Slovenië (je leest het goed), vliegen al in Australië: de Pipistrel Alpha Electro. De naam hadden ze wat beter kunnen kiezen. De eerste certified electric aircrafts. De Ampaire (vergis je niet met de naam vd Franse fysicus Ampère) is een Amerikaanse ontwikkeling. Ook Nederland is actief in de sector. Voorlopig met Li-ion batterij. De huidige prijs vd Alpha Electro zit in de buurt van 100.000 dollar. Uiteindelijk moet je natuurlijk een elektriciteit producerend systeem hebben dat geen CO₂de lucht instoot. De krachtige batterij is ook nodig om thuis de energie van de zonnepanelen te stockeren. Geen petroleumtank in je tuin, maar een batterij. Punt. Innovatie is dringend nodig. Er is wetenschappelijk/technologisch werk aan de winkel! Alle talenten dienen te worden aangesproken.

Hoe komen ‘Tropical forests; Educating girls; Family planning;’ in de ‘global warming top’ 10? Overpopulatie?

In de top 10 van te nemen initiatieven opgesomd door Drawdown staan drie zaken waar de VN, het IPCC, en de EU blind voor zijn: Tropical forests, Educating girls, en Family planning. De drie zijn met mekaar verbonden, en vormen één geheel, dat alle andere initiatieven gewoon van de kaart zal vegen: overpopulatie. Het is een taboe-onderwerp in onze scholen, universiteiten, en media. Ik heb er twee bijdragen op Doorbraak aan gewijd. Als we dat fenomeen niet onder controle krijgen, dan zijn alle andere inspanningen nutteloos. Het veroorzaakt een ongeziene migratiedruk, (burger)oorlogen, en ecologische rampen. Als de bevolkingsaantallen in de VS en de EU stijgen door massale immigratie of door absurde lokale kinderwensen dan heb je super CO₂-producenten extra: 17 ton per capita per jaar voor de VS, en 8,6 ton per capita per jaar voor de EU. In Sub-Sahara Afrika, het Midden-Oosten, Latijns-Amerika zijn de grote kweeklanden (zes kinderen/vrouw) die druk op de westerse ketel zetten. Vandaar dat Educating girls, en Family planning in bovenstaande rankings primair zijn (zie Katherine Wilkinson’s TED-talk). Hiervoor zijn de wetenschappelijk/technologische middelen ruimschoots voorhanden. Het zijn alleen de wereldleiders die hieraan snel wat kunnen doen. In Iran werkte het perfect en snel (van zes kinderen/vrouw naar twee kinderen/vrouw in zeventien jaar tijd), maar de leiders hebben recent besloten om hun plannen terug te draaien. En daar durft de VN geen standpunt in te nemen. Ze wachten zoals in Jemen tot de malthusiaanse catastrofe achter de rug is, om dan te eisen dat de wereld voedsel stuurt en vluchtelingen opneemt (zie ref. 3). Benieuwd wanneer de discussie hierover in Vlaanderen en Europa loskomt. Zoals Greta Thunberg zei in Katowice: de bestaande media worden gerund door reporters en journalisten die zich koest moeten houden.

_____

Referenties

1. ‘On the influence of carbonic acid in the air upon the temperature of the ground’, Svante Arrhenius, Philosophical magazine and journal of science, April 1896. http://www.rsc.org/images/arrhenius1896_tcm18-173546.pdf
2. ‘Summary for Policymakers of IPCC Special Report on Global Warming of 1.5ºC approved by Governments’, IPCC Press release, 8 october 2018. https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2018/11/pr_181008_P48_spm_en.pdf