Zelfmoord is geen laatste wilsbeschikking

‘Hij heeft die beslissing zelf genomen. Ik vind ook dat we die nu moeten respecteren. Laten we hem tenminste dat gunnen, dat we zijn  beslissing respecteren zoals ze is‘. Het is een uitspraak die Ingrid Lieten niet aangerekend kan worden. Toen de Limburgse socialiste, beschermelinge en vriendin van wijlen Steve Stevaert, donderdagavond getuigde in de studio van Terzake was ze zicht- en hoorbaar gesloopt door een dag vol horror en ongeloof. Toch moet ze op dit ene punt hartstochtelijk tegengesproken worden. 

Zelfmoord – we verkiezen nu even de meest rauwe term boven meer omzwachtelde synoniemen zoals zelfdoding of suïcide – is nóóit een rustige, rationele beslissing. Een ‘beslissing’ veronderstelt het doordacht afwegen van verschillende opties, pro’s en contra’s tegen elkaar uitspelen, eventueel te rade gaan bij enkele vrienden, gevolgen inschatten en dan een keuze maken. Zo werkt het suïcidale proces niet. 

Heel wat nabestaanden – Ingrid Lieten is echt geen uitzondering – putten natuurlijk troost uit de illusie dat hun geliefden op het eind tenminste zelf de knoop hebben doorgehakt. Na een drama willen de achterblijvers zich maar al te graag verzoenen met wat ze niet kunnen begrijpen. Het is dan verleidelijk om te gaan geloven dat suïcideplegers ‘uit het leven gestapt’ zijn, dat het hun oprechte voorkeur was om te sterven en dat wij hen eer bewijzen door dat stomweg te respecteren. 

Zelfdoding is niet de ‘zelfgekozen dood’. Niemand die ooit zelfmoord heeft gepleegd wou ook echt sterven: het gaat om mensen die wel wilden leven, maar niet meer konden zien hoe dat voor hen zou kunnen lukken. Alle mogelijke alternatieven voor zelfdoding zijn op dat moment onzichtbaar geworden in een hoofd verdronken in verdriet. Zelfmoordenaars kijken op het einde de dood niet trots en uitdagend in de ogen: ze zijn radeloos en wanhopig. Het enige eerlijke synoniem voor zelfdoding is ‘wanhoopsdaad’.

Het is fout om zelfdoding te zien als een vrije keuze, maar het is ook gevaarlijk. Als zelfdoding inderdaad een vrije keuze is, dan is het makkelijk om zelfmoordenaars ook te beschouwen als egoïsten, als lafaards of als schuldigen. En waarom zouden we mensen met zelfmoordgedachten eigenlijk ondersteunen, waarom zouden we onze helpende hand reiken, als het uiteindelijk een kwestie van vrije wilsbeschikking is? Dit moeten we in Vlaanderen dringend beseffen: al wie kampt met zelfmoordgedachten is iemand die onze hulp nodig heeft, iemand die het (even) niet meer aan kan.

We willen ‘de mens’ zo graag zien als een dier dat zichzelf altijd en overal in de hand houdt. De idee dat we de controle kunnen verliezen, dat we kunnen afglijden in een donkere ravijn waar we helemaal alleen zijn: het jaagt ons de stuipen op het lijf. Natuurlijk willen we geloven dat we eeuwig meester blijven van ons eigen lot. Het zou mooi zijn. Maar het is niet waar. En het kan iedereen overkomen. 

Wie vragen heeft over zelfdoding, kan terecht op het gratis nummer 1813 en www.zelfmoord1813.be.