Zetten kindertijdschriften nog aan tot lezen?

De Nederlandse media melden dat enkele langlopende tijdschrifttitels ophouden te bestaan. De belangrijkste hiervan zijn jongerentijdschrift Hitkrant (vergelijkbaar met Joepie, red) en vrouwenweekblad Viva.

De reacties vielen uiteen in twee categorieën. Sommigen meenden dat het een kwestie van tijd is voor alle papieren bladen en kranten verdwijnen. Waarom nog gedrukte samenvattingen lezen van wat je al online kon lezen? Anderen  deelden hun nostalgische herinneringen en betreurden het heengaan. Beide groepen leken de neergang van de tijdschriften als een gegeven te beschouwen. De vraag neemt af, dus dalen de oplagen. Maar is de afnemende vraag werkelijk een gegeven?

Liggen dalende oplages aan het internet of aan het aanbod?

Er zijn meerdere redenen om zich af te vragen of de daling van de oplagen van kranten en tijdschriften vooral door het internet komt. Misschien ligt het deels aan de makers. Internet is dan een excuus. ‘Het komt door invloeden van buitenaf, waar wij geen grip op hebben.’ Een blad als Viva bleef vooral schrijven over onderwerpen die al ruimschoots elders aan bod kwamen.  Iedere krant besteedt tegenwoordig in het weekend aandacht aan ‘levensstijl’. Zelfs NRC Handelsblad, ooit dé krant voor keurige mensen, heeft op zaterdag een rubriek over seks, in het katern ‘leven’. Daar had de lezer Viva niet meer voor nodig. Het blad paste zich niet aan, dus verdween het.

Jongeren en lezen

Het verdwijnen van Hitkrant en andere tienerbladen kan je op dezelfde manier verklaren. Onderwerpen die jongeren op internet kunnen vinden. Pubers, opgegroeid met internet, sociale media en smartphone, zouden die geen behoefte meer hebben aan bedrukt papier?

Een vraag: was lezen vroeger wél vanzelfsprekend? Vóór de opkomst van het internet lazen kinderen graag strips. Boeken lezen ging daarentegen niet vanzelf. In veel gevallen moest dat aangeleerd worden.

Verhalen in Donald Duck

Een voorbeeld. Een vaste waarde voor heel wat Nederlandse kinderen is het weekblad Donald Duck. Vanaf de verschijning van het eerste nummer in oktober 1952, bevatte het naast strips ook altijd een leesverhaal. Wie op zesjarige leeftijd eindelijk leerde lezen, las in de meeste gevallen vooral de strips. Om, op iets oudere leeftijd, toch een keer dat ene leesverhaaltje te lezen. Omdat de titel grappig leek, of vanwege de illustratie. Een keer werd nog een keer, enzovoort.

Als kinderen boeken gingen lezen, kwam dat uiteraard niet enkel door een leesverhaal in een stripblad. Daarvoor zal meer nodig geweest zijn, zoals aanmoediging op school en door ouders. Maar de leesverhalen stonden erin, het zaadje was aanwezig, het kon op een dag in goede aarde vallen.

Geen leesverhalen meer

De leesverhalen verdwenen uit het vrolijke weekblad. Geen direct verband met ontlezing door internet. Internet kwam op halverwege de jaren negentig, maar werd pas gemeengoed vanaf het jaar 2000. Na de zomer van 1997 verschenen leesverhalen nog maar sporadisch in Donald Duck. Als ze al geplaatst werden, dan met grote letters en dito tekeningen. Plots waren drie pagina’s nodig voor een verhaal dat met gemak in twee pagina’s verteld kon worden. Nog vóór internet voor kinderen de norm werd.

Er zullen genoeg tijdschriften geweest zijn die nooit leesverhalen hebben bevat. Dan nog is het opvallend dat, vergeleken met de jaren negentig, de plaatjes groter zijn geworden en het aantal tekstballonnen kleiner. Vergelijk hedendaagse uitgaven van meisjesblad Tina of paardentijdschrift Penny maar met uw oude exemplaren op de zolder bij je ouders. Titels die vooral informatief bedoeld zijn, zoals de jongerentijdschriften van het Wereld Natuurfonds of de Dierenbescherming, bevatten nog maar zelden verhalende teksten. De pagina’s bestaan vooral uit afbeeldingen, met beetjes tekst in kaders. Stel je voor, een kind dat moeite moet doen.

Kip-ei-vraag: zijn die veranderingen nodig omdat kinderen anders helemaal niet meer lezen? Of wennen ze niet aan lezen omdat makers van jeugdbladen ze de kans niet geven? Bladen als Hitkrant mikten op kinderen die de kinderstripbladen net ontgroeid waren.