Zwijgen is (vaccin)goud: Von der Leyen blijft verbazingwekkend stil over beleid rond coronavaccins

De Europese Rekenkamer – een onafhankelijke instantie – lichtte de Europese groepsaankoop van coronavaccins door. Dat werd tijd, vindt Kathleen Depoorter, kamerlid voor N-VA in deze vrije tribune. 

N-VA

Kathleen Depoorter

Maandenlang hing ik minister Vandenbroucke aan zijn mouw om toch maar de vaccincontracten en de daarbij horende adviezen van het Federaal Geneesmiddelen Agentschap in te kunnen zien. Als parlementslid leek het me toen en vandaag eens te meer evident om over deze informatie te beschikken. Ik neem mijn controlerende taak als parlementslid immers serieus.

Zwart gemarkeerde contracten

Na lang aandringen in de Commissie Volksgezondheid, via de bijzondere Coronacommissie, via de procedure voor openbaarheid van bestuur, en zelfs na rechtstreeks schrijven naar het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten  (FAGG) vond ik uiteindelijk de contracten in mijn mailbox.

Het ging dan om zwart gemarkeerde contracten: uiteraard meer zwart dan wit op de plaatsen die werkelijk van belang zijn. Ook de adviezen kwamen gearceerd toe. De passage waarin de consultant van de overheid waarschuwde dat het niet zeker was of er wel geleverd kon worden, stond netjes achter een zwarte balk verstopt. Gelukkig lekte een andere bron deze paragraaf uiteindelijk. De rest van de geheime informatie bleef echter netjes vastzitten in het pluche van de Europese salons.

The missing link

Toen de leden van de bijzondere Coronacommissie na veel heisa uiteindelijk toch meegingen in de redenering dat men de vaccincontracten aan de parlementsleden kenbaar moest maken, haalde men de grote middelen uit. Uiteindelijk kwam er een mail aan, ondertekend door Ursula von der Leyen, de voorzitter van de Europese Commissie. Mezelf in de handen wrijvend van nieuwsgierigheid klikte ik op de link… die niet opende! Ging het hier over een foutje van de firma of had mevrouw Von der Leyen ook hier koudwatervrees voor transparantie getoond?

In elk geval – en alle moeite ten spijt – bleken de nadien vers doorgestuurde links dezelfde zwarte balkjes te bevatten zoals dat bij de eerder ontvangen informatie het geval was. Wie zocht naar een lichtpuntje in de spreekwoordelijke duisternis was er dus aan voor de moeite.

Dat de coronavaccins onze bevolking in hoge mate beschermen tegen ernstige ziekte en hospitalisatie blijft naar mijn mening een wetenschappelijk meesterwerk. De vele wetenschappers, de farmaceutische sector en de ambtenaren die alles in het werk zetten om de productie – en het wettelijk kader – vorm te geven, vrijwaarden ons werkelijk van een nog veel grotere catastrofe. Dat verdient hulde. Maar het optreden van de beleidsmakers dat aan elk kritisch denkend vermogen ontsnapt, tart werkelijk alle verbeelding.

Kritisch denken uitbesteed

Toen ik in augustus 2020 toenmalig minister De Block waarschuwde dat ze te veel eieren in het Europese mandje legde, wuifde ze alle kritiek weg. Dat ze hiermee de aansprakelijkheid bij de Europese belastingbetaler legde en niet bij de producenten deed men als onzin af. En zo werd het eerste contract getekend, ondanks waarschuwingen en voorbehoud van het betrokken consultancybureau.

Na De Block verscheen minister Vandenbroucke. Zijn blinde vertrouwen in de toen nog alles beslissende administrateur-generaal van het FAGG leidde ertoe dat hij zonder dieper nadenken handelde. Van een academicus zou je toch meer kritisch voorbehoud verwachten.

Dat de vergeten handtekening van diezelfde administrateur-generaal er bijna voor zorgde dat ons land in het hoogtepunt van de crisis zowaar een ganse lading Pfizer-vaccins dreigde te mislopen, werd met de mantel der liefde bedekt. Het was uiteindelijk Vivaldi-premier De Croo die veel druk op de Duitse minister van Volksgezondheid zette en die voor een oplossing zorgde.

Gebrekkige expertise

Eén van de grote problemen tijdens de pandemie bleek het organigram van de federale overheidsinstanties te zijn. Die instanties werden bemand door stuk voor stuk gemotiveerde mensen… echter op sommige sleutelposities met de ofwel foute, ofwel te gebrekkige expertise.

In de loop van de bijzondere Coronacommissie bleek dat het functioneren van de FOD Volksgezondheid en het FAGG absoluut aan een externe audit onderworpen moest worden, enkel zo kunnen de organisaties zich beter wapenen tegen komende crisissen. Dat is letterlijk van levensbelang.

Ook wat de heel royaal betaalde consultancy betreft, blijkt dat, zeker in het begin van de crisis, consultants met een juridische opleiding de aankoop van medische hulpmiddelen moesten adviseren. Wie nog nooit een diagnostische tube van dichtbij heeft gezien en de wetenschap erachter niet begrijpt, noch beheerst, kan het wel eens moeilijk hebben om snel te schakelen. Bovendien zijn dergelijke profielen kwetsbaar voor malafide pseudo-wetenschappelijke handelaars.

Zekerheden zonder Britten

Uit het rapport van de Europese Rekenkamer blijkt dat de Europese organisaties in hetzelfde bedje ziek waren. Er zijn nog zekerheden. Men dacht niet na over welke profielen er nu eigenlijk nodig waren om de vaccincontracten te onderhandelen. Dat is geen crisismanagement, maar bijzonder duur amateurisme.

Het feit dat ik in april 2020 aangaf in de Commissie Volksgezondheid dat ons buurland het Verenigd Koninkrijk stappen ondernam om de vaccinproductie én levering voor haar burgers in kaart te brengen, maar dat er vanuit de federale overheid niet op gereageerd werd, lezen we ook in het rapport. Europa bewoog traag.

Minister Vandenbroucke verklaarde in het parlement dat hij in de Europese vaccintrein was gestapt en hij er zijn wagonnetje had aangehangen. Dat lokte bij mij de reactie uit dat deze trein geen TGV was, maar een stoptrein. Het moet gezegd: gelijk krijgen in de feiten is in principe fijn, maar in deze materie voelt het mij persoonlijk bijzonder wrang aan.

Goud in Duitsland

Wranger nog is het feit dat nu blijkt dat Vandenbroucke en diens entourage wellicht ook niet wisten wát er nu precies in die wagon zat, laat staan waar deze stoptrein effectief naartoe reed. Van de nobele eerste gedachte om een breed spectrum aan vaccins ter beschikking te stellen aan de Europese bevolking, bleek het eindstation van mevrouw Von der Leyen enkel in Duitsland te zijn. Aankomst in het Hauptbahnhof dus.

Het Pfizer-contract bleek al in het najaar van 2020 uit evenwicht te zijn. Men respecteerde de proportionaliteit niet door extra bestellingen voor Duitsland, en zo zou de Duitse bevolking in verhouding miljoenen vaccins te veel ontvangen. Nadien volgde nog een rondje van 900 miljoen dosissen in het voorjaar van 2021, door mevrouw Von der Leyen zelf onderhandeld en onder de bevolking verdeeld.

De leden van het gezamenlijk onderhandelingsteam, waar geen Belgische vertegenwoordiging in zat, konden instemmen met de vooronderhandeling van de Commissievoorzitter en schreven uiteraard naderhand de aanbesteding uit. Von der Leyen besliste op die manier in haar eentje welke vaccins u en ik tot eind 2023 in onze arm gezet krijgen en ook mogen betalen. Kritische bemerkingen of vragen vanuit onze federale overheid heb ik nergens gepubliceerd gezien.

Wanbeheer op uw kosten

Goede punten voor houding, lees: ‘braaf en volgzaam’ waren pluspunten voor ‘studiehouding’ in de lagere school. Wanneer het echter om de grootste aankoop in het kader van de volksgezondheid gaat, dan noemen we dat in de wereld van de volwassenen ‘nalatig beleid’ of ‘wanbeheer’, uiteraard op uw kosten.

Mevrouw Von der Leyen heeft dit geweten. Voor haar geen pluim van welbeleefdheid van de meester. Wanneer de Europese Rekenkamer meer uitleg vraagt over de adviezen, wetenschappelijk, economisch, juridisch, die ze heeft ingewonnen voor het voorakkoord, dan blijft ze oorverdovend stil… of hoe zwijgen (vaccin-)goud waard kan zijn!