PFOS-gifschandaal: ook media zwegen oorverdovend

Na de bom die milieuminister Zuhal Demir dropte in het Vlaams Parlement door zelf een onderzoekscommissie voor te stellen, blijken de schokgolven een steeds groter deel van het Vlaamse politieke establishment te bereiken. Ook in Demirs eigen partij, de N-VA, waarvan de vertegenwoordigers in de Vlaamse regering én het Antwerpse stadsbestuur al in 2017 het probleem van de bodemvervuiling kenden. Via een mail nog wel van Lantis, de bouwheer van Oosterweel.

Het jarenlange stilzwijgen van een collectieve bestuurselite, groenen inclusief, zal de Vlaming een bijkomende deuk geven in het toch al bekakte imago van ‘de politiekers’. Economische belangen, de havenlobby en het voortzetten van het Oosterweelproject wogen zwaarder door dan de volksgezondheid. De klokkenluider die een en ander uitbracht, burgeractivist Thomas Goorden, zag tot zijn consternatie Manu Claeys, voorheen nog bezieler van de actiegroep Straten Generaal, bestuurslid worden van bouwheer Lantis. Hoe hard heeft ook deze groene jongen niet gezwegen?

Mosterd na de maaltijd

Waar het in heel het PFOS-verhaal stilletjes over blijft – hoe kan het anders- is de rol van de media in het uitbrengen van deze ontnuchterende waarheid. Wat is hun verdienste? Nul komma nul. Kranten en weekbladen verdringen elkaar nu om Thomas Goorden te interviewen, maar zelf hebben ze deze zaak compleet gerateerd. De zelfverklaarde kwaliteitspers kwam al even hard uit de lucht gevallen als de politici. Al dan niet gespeeld. Idem voor de openbare omroep die zich dolgraag als model van onderzoeksjournalistiek wil opwerpen. Geen Pano in Zwijndrecht of bij 3M, geen speurneuzen of snuffelaars die politici aan hun mouw trekken.

Daar is wellicht ook een reden voor, en die is al evenmin fraai. Politici en journalisten delen een netwerk waarin informatie wordt uitgewisseld, maar ook verborgen als hen dat goed uitkomt. Ik leg dat gedetailleerd uit in mijn boek ‘Na het journaal volgt het nieuws’. Het uitbrengen van nieuws heeft vooral te maken met wederzijdse opportuniteiten, waarbij het in stand houden van dat ons-kent-ons-circuit de hoofdzaak is. Timing is essentieel en wordt afgesproken. Zaken die om een of andere reden beter niet worden uitgebracht – in naam van het ‘algemeen belang’ bijvoorbeeld – zullen ook de pers niet halen.

Dat was eveneens zo in Sihamagate, dat pas aan het rollen ging nadat enkele bestuurders van een van El Kaouakibi’s vzw’s malversaties hadden bespeurd en een externe audit bestelden. Maar ook hier gold al jarenlang een soort ongeschreven zwijgplicht in de politieke wereld, en bleven perskaartjournalisten uit de buurt van het stinkend potje. Het is goed om dat achteraf ook vast te stellen: wat mochten we allemaal niét weten?

Even frappant is de coronacommunicatie en de mediatieke pensée unique die recent door onderzoeker Stefaan Walgraeve werd gesignaleerd: de media gedroegen zich in de pandemie als een regimepers die zo weinig mogelijk forum gaf aan stemmen buiten de Van Ranst-doctrine. Zie ook de lang volgehouden leugen-om-bestwil over de ‘nutteloze’ mondmaskers. Die getrouwheid is niet toevallig: het is een systeem. Op cruciale momenten dat onze democratie op de helling staat, kiest het journalistieke establishment steeds weer voor de consensus en niet voor de waarheid.

Inzake het nieuwe PFOS-vervuilingsschandaal is de verslaggeving in DS, DM, Knack en Humo wederom mosterd na de maaltijd. Ofwel keken de dames en heren onderzoeksjournalisten er collectief naast, ofwel zaten ze mee in het doofpotcomplot. Men kan zich afvragen wat het ergste is.

Nectarscore

Ik kan me bijvoorbeeld nauwelijks voorstellen dat de fameuze mail van 2017, waarin Lantis de Vlaamse regering én het Antwerps stadsbestuur inlichtte, door geen enkele journalist kon worden ingekeken. Ofwel interesseerde het hen niet, ofwel kregen ze de wenk om eraf te blijven. Vermoedelijk kunnen we ook hier spreken van een zwijgcultuur in de cenakels van politiek, ambtenarij en journalistiek, waarbij de burger op zijn honger blijft zitten.

In de plaats daarvan kregen we milieuvriendelijke instructies over de aangeraden hoogte van ons gazon, en organiseerde het kwaliteitsblad Knack een grootse campagne om in de maand Mei niet te maaien. Goed voor de bloemen en de bijtjes. Bereken nu uw nectarscore. Hoe ver kan je naast de essentie zitten, wanneer Vlaanderen op een gifbelt woont. Meteen kan de verantwoordelijkheid ook weer bij de burger gelegd worden, in plaats van bij de overheid.

Kom op tegen Kanker

In dezelfde zin kunnen we ons vragen stellen bij door de overheid gesteunde feel-good-acties als ‘Kom op tegen Kanker’ waar onder meer Studio Brussel een jaarlijkse grote eindejaarskermis rond organiseert. Een parade van vedetten verzorgt hier een plakkerige emoshow en vraagt de Vlaming om in zijn portemonnee te tasten voor kankeronderzoek, terwijl diezelfde overheid kankerverwekkende stoffen letterlijk onder een hoop zand begraaft en de vervuiling haar gang laat gaan. Kan iemand hier eens op het absurde van deze komedie wijzen? Of moet ook deze kankerliefdadigheid dienen als dekmantel voor slecht bestuur?

Wat ik vanaf nu de plakbandrepubliek Vlaanderen noem, gaat ook over deze vormen van raddraaierij. Dat zal dan allemaal nog niét aan bod komen in de hoorzittingen. De Vlaming moet zelf het proces maken van zijn bestuurders, en ik wil met alle plezier dat dossier zo rijk mogelijk stofferen.