50 jaar Sassicaia, het verhaal van een legendarische wijn

In hetzelfde jaar dat de studentenrevoltes een hoogtepunt bereikten, verkocht Marchese Mario Incisa della Rocchetta in 1968 zijn eerste fles Sassicaia. Terwijl Rudi Dutschke en Daniel Cohn-Bendit in de straten van Parijs en Berlijn een maatschappelijke revolutie probeerden te ontketenen, gaf de jonge markies op het Toscaanse platteland, in het dorpje Castagneto Carducci, het startschot voor de Italiaanse enologische renaissance. De Italiaanse wijnbouw zou na 1968 nooit meer hetzelfde zijn.

Droom over eigen wijn

Mario Incisa groeide op als zoon van een Piëmontese vader, afkomstig uit de hoge adel van Monferrato, en een Romeinse moeder, een afstammeling van de ooit heel machtige Toscaanse Chigi-familie. Omwille van zijn passie voor de natuur, en het paardrijden, studeerde hij in de jaren twintig landbouwkunde aan de Universiteit van Pisa. Naar eigen zeggen droomde de jonge markies er toen reeds van om ooit zelf een wijn te produceren die Franse elegantie evenaarde of zelfs oversteeg.  Zijn favoriete wijnen waren, zoals voor vele aristocraten van die tijd, de beroemde Grand Cru Classés uit Bordeaux. Die enologische interesse deelde  hij met zijn grootvader en plantkundige Lepoldo Incisa della Rochetta. Als plantkundige had die in 1862 meer dan 105 druivenrassen uit zijn eigen collectie beschreven in het boek ‘Descrizione dal vero di n. 105 varietà di uve parte indigene e parte di origine estera’.  

Druif van de rijken

Zoals in die tijd gebruikelijk was, bezocht Mario Incisa tijdens zijn studies vaak bevriende adelijke families in de buurt. Vooral de hertog van Salviati in Migliarino, een oud adelijk geslacht uit de Maremma Livornese (of Pisana), en verwant met de Medici-familie, droeg zijn voorkeur weg omwille van de gedeelde passie voor paardrijden. De hertog opende graag dure Franse wijnen tijdens de maaltijden, en produceerde zelf ook wijn van typische Bordeaux-druiven die hij verbouwde op de Monte Vecchiano. De Cabernet Sauvignon was toen in Italië geen populair ras, omdat de druif redelijk laat rijpt. In de volksmond werd de soort ook wel ‘de druif van de rijken’ genoemd, omdat die, in tegenstelling tot de armere klasse, tijd en geld genoeg hadden om te wachten op de oogst.

Ranke cipressen

Na zijn huwelijk met Clarice Gherardesca, een afstammeling van de beroemde Pisaanse edelman Ugolino della Gherardesca (vernoemd in Dante’s Divina Commedia), verhuisde het koppel al snel naar het familiedomein Tenuta San Guido.  Over dit schitterend landgoed niet ver van de Tyrreense kust (de Costa degli Etruschi) schreef de bekende Italiaanse schrijver Giosuè Carducci het beroemde melancholisch gedicht Davanti San Guido. In de zomer van 1886 dagdroomde de Nobelprijswinaar er over de hoge en ranke cipressen die er in dubbele  rijen naast het domein groeiden: “I cipressi che a Bólgheri alti e schietti –  Van da San Guido in duplice filar – Quasi in corsa giganti giovinetti – Mi balzarono incontro e mi guardar.”

Experimenten met rassen

De cipressen zijn er nog steeds te bewonderen, en het geboortedorp van Carducci onderging in 1907 zelfs een naamsverandering om hun beroemde dorpeling te eren: van Castagneto Marittimo naar Castagneto Carducci. Op dit landgoed in de Maremma Livornese begon de markies in de jaren veertig zelf te experimenteren met verschillende Franse druivenrassen, waaronder de Cabernet-stekken uit de wijngaarden van de hertog van Salviati in Migliarino. Tot dan had niemand er in de Maremma ooit aan gedacht een ‘Bordeaux’-wijn te maken. Het gebied was trouwens vanuit enologisch oogpunt volledig onbeduidend en stond bekend voor zijn stranden, de dennenbossen dicht bij de kust, en het paardenras Dormello-Olgiata. Zelfs de Bolgheri DOC-appellatie  liet toen alleen Rosé-wijnen toe. Maar tijdens zijn bezoeken aan de Bordeaux-streek, had Mario Incisa opgemerkt dat het terroir in de wijnregio Graves, op de linkeroever van de Garonne, morfologisch niet veel verschilde van dat van de Tenuta San Guido. Hij besliste daarom voornamelijk Cabernet Sauvignon en, in mindere mate, Cabernet Franc te verbouwen.

Aandacht voor kwaliteit

De eerste  fles Vino di Sassicaia, zo genoemd naar de wijngaard, werd enkele jaren later in 1948 geopend, maar de wijn werd  tot 1968 alleen geproduceerd voor eigen gebruik. In tegenstelling tot de toen heersende productiementaliteit, had de markies meer aandacht voor kwaliteit dan voor kwantiteit. Om die te verbeteren, vroeg Mario Incisa begin de jaren zestig advies aan de bevriende wijnbouwersfamilie Antinori, vandaag een van de belangerijkste Italiaanse producenten.  Zij stelden de markies voor aan hun toenmalig enoloog Giacomo Tachis, die in hun wijnkelder experimenteerde met de malolactische gisting en de toen revolutionaire Franse barriques. Met deze eikenhouten vaten van 225 liter, meestal afkomstig uit het Centraal Massief, had tot dan op het Italiaanse schiereiland alleen Nello Letrari geëxperimenteerd, de toenmalige wijnmaker van het wijnhuis Bossi Fedrigotti.

Supertuscan

Giacomo Tachis had niet alleen aandacht voor innovatie in de wijnkelder, maar ook voor de productie in de 350 meter hoog gelegen wijngaarden zelf. De conditio sine qua non voor een topwijn is niet een grote oogst maar wel excellente druiven. Om die reden werd het aantal wijnstokken per hectare drastig verhoogd, en de productie van druiven per plant beperkt (tot 350 gram per wijnrank). Het ontstaan van de Sassicaia was dan ook absoluut een revolutionaire gebeurtenis voor de slaperige en conservatieve wijnwereld van die tijd. De wijn was geen product van een lange traditie maar een innovatief en visionair project.  Toen in 1968 Mario Incisa de Sassicaia een cuvée van 85 procent  Cabernet Sauvignon en 15 procent Cabernet Franc, op de markt bracht, was die compleet anders dan alle wijnen die tot dan in Italië waren geproduceerd (en geproefd). Toen niet veel later ook de familie Antinori hun legendarische wijnen Solaia en Tignanello voorstelden, eveneens van de hand van Tachis, was de Supertuscan geboren.

Van tafelwijn tot D.O.C.

Als snel merkten de wijngidsen en –journalisten deze uitzonderlijke wijn(en) op en begon men er vol bewondering over te schrijven. In het midden van de jaren zeventig groeide de Sassicaia uit tot een legende, onder andere nadat de wijn in 1978 op een degustatie in Londen als eerste eindigde voor alle Grand Cru Classés. De Italiaanse wijnwereld stond in rep en roer: een tafelwijn uit Bolgheri had de Franse crème de la crème op eigen terrein geklopt. De wijn kreeg dan ook al snel navolging en zette een enologische revolutie in gang, eerst in de Toscaanse wijngaarden, maar niet veel later ook in de rest van Italië. Tot en met de jaargang 1993 werd de Sassicaia verkocht als Vino da Tavolo. Pas in 1994 kreeg de wijn een eigen subzone en werd het een onderdeel van de Bolgheri D.O.C.-appellatie.  In 2013 werd de Sassicaia de eerste Italiaanse wijn die, zoals in Frankrijk reeds gebeurt voor sommige bekende wijnen, een specifieke D.O.C. gereserveerd. De Bolgheri Sassicaia D.O.C. kan vandaag in principe alleen geproduceerd worden door het wijnhuis Tenuta San Guido, want de 90 hectaren aan wijngaarden, waaronder 25 hectare gereserveerd voor de Sassicaia, zijn nog steeds volledig in handen van de familie Incisa della Rocchetta.

Schatplichtig

Van de eerste jaargang in 1968 werden er 3.000 flessen geproduceerd. Vandaag schat men de jaarlijkse productie op zo’n 130.000, want officiële cijfers zijn er niet. Alleen in 1969 en 1973 werd de Sassiciaia wegens klimatologische omstandigheden niet uitgebracht. De prijs van de laatste jaargang, 2015, schommelt rond de 180 euro in de wijnwinkel. Voor zeldzame en waardevolle flessen, zoals de legendarische 1985, 1988, 1990 en 1995, biedt men vandaag duizenden euro’s op internationale wijnveilingen. Men mag gerust stellen dat alle moderne Italiaanse wijnen op de een of andere manier schatplichtig zijn aan de geniale samenwerking tussen Giacomo Tachis en Mario Incisa della Rochetta. Vandaag zet de zoon van Mario Incisa, Nicolo, de familietraditie verder. Per fortuna!