Aan tafel?

Eergisteren maakten de twee grootste independentistische partijen in Catalonië de weg vrij voor Pedro Sánchez. Met hun steun kan hij de premier worden van een stabiele linkse regering in Spanje. Voorwaarde: de dialoog opstarten. Maar een reden voor euforie is dat nog niet. Voor Spanje, noch Catalonië.

Geen keuze

Afgelopen zondag brachten de leden van de grootste Catalaanse partij hun digitale stem uit. Ze kregen een vraag voorgeschoteld waar ze geen neen op kónden antwoorden. ‘Stemt u ermee in de investituur van Pedro Sánchez af te wijzen als er geen overeenkomst is om het politieke conflict met de Spaanse staat te behandelen aan de onderhandelingstafel.’ 94,6% stemde ja. Wie neen stemde, steunt Sánchez zonder voorwaarden, maar die waren dus op één hand te tellen. Daarmee zette ERC de deur open voor onderhandelingen met de nieuwe Spaanse regering in wording. Maar die deur staat maar op een kier… De partij verwacht van Sánchez een heuse paradigmashift.

Binnen ERC is er sinds de verkiezingen van 10 november een hevige tweestrijd bezig. Ofwel de minderheidsregering van Sánchez’ PSOE met de links-radicale Unidos Podemos (UP) steunen, om vervolgens aan Catalaanse eisen te werken. Ofwel radicale eisen stellen zoals de vrijlating van politieke gevangenen en een nieuw onafhankelijkheidsreferendum). De strijd verdeelt de twee jonge kopstukken van de partij. Gabriel Rufián leidt de fractie in Madrid, en wil Sánchez’ regering steunen. Pere Aragonès is minister in de Catalaanse regering en riep op de verkiezingsavond al uit dat steun maar kon mits er tegemoetgekomen wordt aan harde eisen.

Beide kampen kunnen de voorgestelde vraag gebruiken om het eigen gelijk te ondersteunen. Ja, we steunen een regering. Neen, we blazen die op als er geen onderhandelingen worden opgestart. Het lijkt op een beter staaltje jezuïtisme. Maar het lost in se niets op; het interne conflict blijft smeulen. Rufián hoopt kingmaker te zijn in Madrid, Aragonès hoopt minister-president te kunnen worden in Catalonië. Belangrijk detail: bij Catalaanse en Europese verkiezingen, kiezen de Catalanen massaler voor een radicaal programma, dan bij de Spaanse verkiezingen.

Onvoorwaardelijk

Ook Junts per Catalunya (JxCat) verraste door, kort nadien, te stellen dat het de regering-Sánchez wil steunen. Door zich te onthouden bij de investituurstemming in het parlement in Madrid, zet ook de partij van presidenten Quim Torra en Carles Puigdemont de deur op een kier. Al zijn de voorwaarden hier duidelijker. En moeilijker te slikken voor Madrid.

In een exclusief interview met Doorbraak afgelopen week, stelde minister-president Quim Torra: ‘Mijn strategie is er nu in eerste instantie op gericht om als volwaardige partners met de regering in Madrid aan tafel te gaan zitten. Ik denk dat het niet slecht zou zijn om daarbij ook een internationale bemiddelaar aan te stellen.’ Die bemiddelaar vraagt zijn partij nu expliciet. En daarnaast moet ook zijn voorganger Puigdemont mee aan tafel.

Zelfs mocht Sánchez zich — onder invloed van Podemos en ERC — laten verleiden tot internationale bemiddeling, is de keuze voor Puigdemont een brug te ver. De minister-president-in-ballingschap wordt immers meteen gearresteerd als hij een voet op Spaans grondgebied zet. Spanje heeft een nieuw (derde) aanhoudingsbevel tegen hem uitgevaardigd, waarvoor Puigdemont op 16 december voorkomt bij een Belgische rechtbank.

Onvoorwaardelijker

Onvoorwaardelijker dan JxCat, en intransigent in haar anti-Spaanse houding, is de links-anarchistische oppositiepartij CUP. De links-radicale partij nam voor het eerst deel aan de Spaanse verkiezingen en haalde twee zetels in de Spaanse Kamer. Zonder zekerheid over een zelfbeschikkingsreferendum en amnestie voor de politieke gevangenen, zal ze de regering niét steunen.

Federalisme

De Catalaanse PSC — onderafdeling van de PSOE — bereidt zich ondertussen voor op een belangrijk congres half december. Daar wil de partij ‘federalisme’ op tafel leggen; een ‘plurinationaal Spanje’. PSC wil bovendien dat Catalonië zichzelf de titel ‘natie’ terug kan toe-eigenen, zoals dat het geval was na de invoering van het autonomiestatuut van 2006. Toen dat onder een conservatieve PP-regering door het Grondwettelijk Hof werd ingetrokken in 2010, werd de independentistische doos van Pandora geopend. Daar ligt de kiem van de grote onafhankelijkheidsbeweging in Catalonië, die met de laatste Europese verkiezingen meer dan de helft van de Catalaanse kiezers overtuigde.

Maar wat de ene hand Catalonië geeft, onttrekt het de andere hand… De PSC stelt opnieuw het nochtans succesvolle Catalaanse ‘immersieonderwijs’ in vraag. De partij verkiest een meertalig onderwijs, waarmee ze die Catalaanse natie tegelijk dreigt te decatalaniseren. Met dat laatste standpunt hopen de socialisten veel kiezers terug te halen bij de zieltogende anti-Catalaanse Ciutadans/Ciudadanos.

Schaken op niveau

ERC legde de bal in het kamp van Sánchez. Het is aan hem om onderhandelingen te openen, echter niet tussen partijen, maar tussen regeringen. In punt 9 van het tienpuntenprogramma waarrond Sánchez en Podemos-leider Pablo Iglesias een regering vormen, staat dat er een oplossing moet gevonden worden in het Catalaanse conflict. Daarbij moet vooral de ‘sociale harmonie’ in Catalonië hersteld worden, en de oplossing moet ‘binnen de Spaanse grondwet’ plaatsvinden. Dat kan maar als PSOE, UP en (minstens) ERC aan tafel gaan zitten.

Morgen, donderdag, om 17.00 uur, zouden twee parlementsleden van ERC in gesprek gaan met de PSOE om de onderhandelingsruimte af te toetsen. Net als JxCat wil ERC een dialoog van regering tot regering en amnestie voor de politieke gevangenen. Tegelijk wil ERC Sánchez’ regering steunen. Met de extra dertien Catalaanse zitjes, haalt de premier een werkbare meerderheid.

ERC is duidelijk aan het rijden en het omzien. De partij probeert in Madrid de nodige regels te treffen om de Catalaanse crisis te pacificeren. Tegelijk wil ze in Barcelona het pact met de andere indepe partijen verzilveren. Maar als de PSC het meent met haar teruggevonden catalanisme, lonkt de verleiding om met die partij terug zoete broodjes te bakken. En in een nieuwe regering van ERC-PSC sociale problemen ter hand te nemen en het independentisme in de communautaire koelkast te stoppen. De geruchten over nieuwe Catalaanse parlementsverkiezingen zijn niet van de lucht. Bereidt Aragonès een Catalaanse ‘bocht van Bracke’ voor?