Activistische rechters en het slechte geweten van Europa

Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) heeft Yonko Grozev verkozen tot sectiehoofd en vicevoorzitter. Grozev is de meest controversiële ‘activistische’ rechter van het hof die daardoor in opspraak kwam. De benoeming toont aan dat het EHRM er niet in slaagt zichzelf naar behoren te reguleren.

Conservatief nieuws is fake

Twee maand geleden publiceerde de christelijk-conservatieve mensenrechtenorganisatie European Center for Law and Justice (ECLJ) een rapport over de verwevenheid van ngo’s en activistische rechters in het EHRM. Een rapport dat de grond werd ingeboord aan de linkerzijde. Niet omdat de inhoud niet zou kloppen. Maar wel omdat de verspreiders conservatieve christenen zijn, wier wereldbeeld haaks staat op dat van progressieve mensenrechtenactivisten. Links eist de mensenrechten en de interpretatie ervan op voor zich alleen.

Het Hof in Straatsburg reageerde nooit op het ECLJ-rapport. Dat rapport toonde dat er belangenconflicten bestaan tussen achttien activistische rechters van het Hooggerechtshof van Straatsburg en zeven ngo’s uit het netwerk rond Georges Soros, inclusief het bekende Open Society.

Het EHRM heeft de feiten niet aangevochten, noch heeft het de nodige maatregelen genomen om herhaling van belangenconflicten te voorkomen. De genoemde rechters zijn ook niet bestraft, zoals elke nationale gerechtelijke tuchtautoriteit zou hebben gedaan. Het Hof reageert nu, twee en een halve maand later door de meest controversiële rechter, de Bulgaar Yonko Grozev, aan te duiden voor de belangrijke functie van ‘sectievoorzitter’.

Open Society

Grozev heeft zijn hele carrière als advocaat en activist doorgebracht bij ngo’s in de omgeving van George Soros of door hem gefinancierd. Hij werd een van de verantwoordelijken van The Open Justice Initiative, de afdeling van Open Society, gespecialiseerd in het gebruik van gerechtelijke instellingen. Dat doet de Open Society met een bepaalde wereldvisie en om die visie uit te dragen via gerechtelijke weg. Daar is op zich niets fout aan, maar het is niet politiek neutraal.

Grozev raakte onder meer bekend als advocaat van Pussy Riot, volgens sommigen heldinnen, volgens anderen heiligschenners die de kathedraal van Moskou ontheiligden. Het is maar hoe je het bekijkt.

De benoeming van Grozev werd al in 2014 in vraag gesteld. Drie leden van het Bulgaarse selectiecomité bleken ngo-compagnons te zijn. Een klacht van een lokale organisatie bij de Raad van Europa over de onregelmatigheid van de selectieprocedure werd afgewezen. En dus werd Grozev van activist rechtstreeks rechter. Hij had geen ervaring als magistraat (zoals de meerderheid van de rechters in Straatsburg). Dat is ook geen vereiste.

Belangenvermenging

Als rechter behandelde Grozev zaken die hij zelf als advocaat bij het EVRM had ingediend of die door zijn voormalige ngo’s waren aangespannen. Hij trok zich terug als rechter uit 9 van die zaken, maar nam toch deel aan het oordeel van ten minste 10 andere dergelijke zaken.

Volgens ECLJ was hij rechter in zaken die door ngo’s waren aangespannen of ondersteund, die hij tot voor kort zelf had opgericht of geleid. (ECLJ nam de lijst met zaken op in hun rapport). Een gedrag dat niet hoort voor een onpartijdige rechter. In elke rechtsstaat zou een rechter daarvoor op de vingers getikt worden.

De Bulgaarse minister van Justitie opperde na de publicatie van het rapport in februari de mogelijkheid van het ontslag van Yonko Grozev. Maar het is aan het onafhankelijke EHRM om dat te beslissen.

Yonko Grozev koos de makkelijkste verdediging. Hij viel het christelijk-conservatieve ECLJ aan op zijn identiteit, zonder weerlegging van de feiten. Daarop vervolgde Grozev dat het onmogelijk is om hem te ontslaan, omdat dan alle in het rapport genoemde rechters zouden moeten opstappen.

Die verdediging deed het voorkomen alsof hij door de andere rechters de hand boven het hoofd werd gehouden. Zijn verkiezing lijkt daar nu een bijkomende aanwijzing voor. Vier van de negen rechters van de sectie waartoe Grozev behoort, zijn bij de 18 genoemde rechters.

Het geweten van Europa

De benoeming houdt in dat Grozev nu een van de vijf afdelingen leidt, de algemene beheersbevoegdheden uitoefent en systematisch in de belangrijkste zaken zit. Grozev wordt ook de rechter van deontologie in zijn sectie en zal per geval alleen beslissen of de interventie van ngo’s in zaken, worden toegestaan of geweigerd.

Het EHRM is de hoogste gerechtelijke instantie in Europa. ‘Het geweten van Europa’. Het was bedoeld om de nationale politieke autoriteiten te verplichten bepaalde morele waarden te respecteren. Daarbij is het niet onderworpen aan enige tegenmacht of toezichthoudende autoriteit. Het EHRM heeft het laatste woord.

Ongenaakbaar hof

Lange tijd was het mensenrechtenhof ongenaakbaar. Kritiek op het EHRM was vloeken in de kerk, ook juridisch. Maar de jongste tijd kwam het toch onder druk. In ons land was er de kritiek op de ‘activistische rechters’ van het EHRM die door uitspraken het hele asiel en migratiebeleid van Europa hebben bepaald.

De verkiezing van Grozev zal de kritiek op het Hof aanwakkeren. Blijkbaar ziet het Hof niet in dat er een intern probleem zit. Een probleem dat de geloofwaardigheid van het Hof als onafhankelijke rechterlijke instelling ondergraaft. En daarmee bewijst ze de mensenrechten geen dienst.

Herstel van de integriteit van het Europese Hof

De enige die iets kan doen aan het EHRM is de Raad van Europa. Enig toezicht is mogelijk door het Comité van Ministers, het diplomatieke orgaan dat de ambassadeurs van de 47 lidstaten van de Raad van Europa bij elkaar brengt. De vraag om de integriteit te herstellen in het Hof staat op de agenda van het Comité van Ministers. Dat zal moeten antwoorden, maar dat zal een diplomatiek antwoord zijn.

De Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa, die verantwoordelijk is voor de verkiezing van de rechters van het EVRM zou ook een parlementair onderzoek kunnen uitvoeren. Dat kan dan maatregelen aanbevelen aan het EHRM om de onpartijdigheid van de rechters te waarborgen. Het ECLJ-rapport suggereert onder meer dat het Hof op zichzelf de regels toe past die het zelf de nationale rechters oplegt.

Ondertussen groeit in deelstaten de kritiek. In Nederland wordt het EHRM in vraag gesteld in het weekblad Elsevier. Ook in het VK is er openlijk discussie. Zet een brexit uit de Raad van Europa straks het einde van het Mensenrechtenhof in omdat links elke terechte kritiek afwimpelt?