Alleen een crisis kan een Belgische regering forceren

Koning Filip weet het ook niet meer. Na consultatie van — eindelijk eens — alle partijvoorzitters met verkozenen in het Parlement moesten we even wachten tot de benoeming van Johan Vande Lanotte (sp.a) en Didier Reynders (MR).

Allerlei bewonderende journalistenpraatjes konden niet verbergen dat die twee een veredelde wachtkamer zijn met een eventueel te lichten optie. Het stof moet gaan liggen en zij mogen pappen en nathouden voor de bourgondische coalitie. Doorgaan alsof er niets aan de hand is, zonder echt een duidelijke keuze te moeten maken.

Dubbeldemocratie

België is een dubbeldemocratie. Wie dat na 26 mei niet doorheeft, zal het nooit zien. De uitslag van de verkiezingen maakt het moeilijk om een federale regering op de been te brengen. Er is niet zo veel mogelijk als er een meerderheid in Vlaanderen én Franstalig België verwacht wordt. Als Vlamingen moet een regering zonder Vlaamse meerderheid onaanvaardbaar zijn.

De N-VA is Vlaams incontournable. De vraag is dus welke Vlaamse partij wil de federale uit de nood helpen zonder de N-VA (en dus zonder Vlaamse meerderheid) én tegelijk mét de N-VA in de Vlaamse regering zitten? Letterlijk tussen hamer en aambeeld, geen aantrekkelijk vooruitzicht. Neen, een snelle federale regeringsvorming lijkt het niet te zullen worden. Maar kan het sneller in de deelstaten?

In 2014 wou Di Rupo de zaak Waals en Brussels forceren door als eerste snel een gewest- en gemeenschapsregering te vormen. Het bleek de juiste zet om… federaal de MR te overtuigen voor de Zweedse coalitie en de PS buiten spel te zetten. Wie zal nu als eerste de kaarten op tafel leggen?

Eerst Vlaanderen

De Wever kan niet blijven afwachten. Voor de N-VA is het Vlaamse niveau het belangrijkste. Zij kunnen het zich niet veroorloven de vorming van de Vlaamse regering te laten afhangen van de federale. De N-VA zal de vorming van de Vlaamse regering als hefboom proberen te gebruiken voor de federale regeringsvorming.

Met wie zal met de N-VA Vlaams een regering vormen? Als De Wever Vlaams Belang op voorhand uitsluit, is enkel Zweeds een werkbare coalitie. De bourgondische coalitie heeft amper één zetel op overschot. Dat is een coalitie met een vetorecht voor elk parlementslid. We zagen in Antwerpen al dat de Wever dergelijke krappe meerderheid niet wil.

We moeten onszelf corrigeren, ook een coalitie van de N-VA, Open VLD en Groen is in zetelaantal mogelijk, dat zou je, een ‘Gabon-coalitie’ kunnen noemen, naar de kleuren van de vlag van dat land. De vraag is of zo’n Gabon-coalitie vandaag politiek mogelijk is.

Quid Vlaams Belang?

Als Vlaams Belang niet op voorhand uitgesloten wordt, dan zijn er meer mogelijkheden. De N-VA zal passen voor de wankele constructie met gedoogsteun. Daarbij zou Vlaams Belang op gebied van identiteit makkelijk een coalitie met de N-VA kunnen smeden. Vlaams is dat ook sociaaleconomisch makkelijker. De N-VA zou zo’n coalitie ook kunnen gebruiken om de scherpste kantjes van hun sociaaleconomisch neoliberale profiel wat bij te vijlen. De verkiezingsnederlaag noopt hen daar toe.

Leggen we het plaatje federaal, dan blijkt dat Bourgondisch wel een meerderheid heeft, maar Zweeds en Gabon niet. Wat Vlaams kan, kan dus federaal niet. Een federale coalitie met Vlaams Belang is al helemaal science fiction. Het is federaal bijna ‘rien ne va plus’. En was dat niet wat Bart De Wever en Jan Jambon voorspeld — en gehoopt — hadden en waar ze spitsroeden moesten voor lopen?

Kleur bekennen

De N-VA kan de Vlaamse partijen nu dwingen om kleur te bekennen. De vraag die Bart De Wever tijdens de campagne meerdere keren aan Wouter Beke (CD&V) stelde zal hij opnieuw stellen: stapt Beke in een federale regering zonder Vlaamse meerderheid? En wat bedoelt CD&V met positief confederalisme? Ook Open Vld zal bij de Vlaamse informateur keuzes moeten maken. Benieuwd wat ze hem over het herfederaliseren van bevoegdheden te vertellen hebben.

De keuze voor Reynders en Vande Lanotte deed ook koning Filip kleur bekennen. Twee usual suspects  van het oude België. Het lijkt dat het laatje met Belgische troeven ook bijna leeg is. De koning benoemde twee heren uit traditionele politieke families die allebei een electorale tik kregen en lijkt daardoor aan te sturen op een federale bourgondische coalitie.

De vraag is of dat enig verschil of enige indruk zal maken. Dit land is in een confederale realiteit terechtgekomen. Over een federale regering zal maar onderhandeld worden als duidelijk is wat er regionaal gebeurt. Zolang heb je twee ministers van staat nodig om de schijn hoog te houden en een beetje te proberen die coalities van de deelstaten compatibel te houden. Ik wens de heren daarbij veel succes.

It is the money, stupid

Maar… er is altijd een maar. De Franstaligen hebben geld nodig, als het moet in 2024, maar eigenlijk liever nu. Om de Bijzondere Financieringswet aan te passen, is een tweederdemeerderheid in de Kamer nodig en een meerderheid in elke taalgroep.

De N-VA en Vlaams Belang hebben samen 43 zetels in de Kamer. Dat wil zeggen dat alle andere Vlaamse partijen (ook PVDA) nodig zijn om een Vlaamse meerderheid te vormen. Dan heb je een monstercoalitie of octopussy-coalitie of trado-Groen coalitie nodig met een akkoord met de PTB-PVDA voor een staatshervorming. Begin maar.

En als dat klaar is wenkt de kiesdrempel voor de traditionele partijen die aan die coalitie deelnamen.

Het enige dat politiek in dit land nog enig soelaas kan bieden, is een crisis. Enkel door een goede crisis kan er politiek nog wat bewegen — Never waste a good crisis… Enkel een politieke crisis geeft de legitimiteit om onorthodoxe keuzes te maken. En onorthodoxe keuzes zullen nodig zijn. Want elke Belgische coalitie heeft voor de partners angels en voetklemmen in petto.

Daarbovenop lijkt de volgende Belgische regering nog voor ze is samengesteld tot nog minder coherent beleid in staat dan de vorige. In een Belgische regering stappen, het lijkt meer en meer de beste manier om verkiezingen te verliezen.

Vlaams Belang kijkt lachend toe.

Dit standpunt verscheen ook als opiniestuk op VRT NWS.