André Denys: afscheid van een Vlaamsgezinde liberaal en een liberale flamingant

In de tweede helft van de jaren ’90 en het begin van deze eeuw – hoe gewichtig dit ook klinkt – beleefde de Vlaamse liberale club Nova Civitas zijn hoogdagen. Bij de oprichting van de VLD in 1992 werd in de statuten ingeschreven dat er – naar Angelsaksisch model (de Tories waren niet ver weg) – binnen de partij plek was voor politieke clubs en denktanks. Nova Civitas, de conservatief-liberale club rondom prof. dr. Boudewijn Bouckaert, was er zo één. Gerard Bodifée was een van de medestichters. Waar is de tijd?

Met Paarsgroen en Paars (II) werd Nova Civitas sterker. Lees: de stem van de rechtsliberale luis in de VLD-pers werd steeds meer opgepikt door pers en publiek. Voor een Vlaams-liberale stem was er immers binnen de partij steeds minder plek. De regering en haar premier – Verhofstadt – primeerden. Hugo Coveliers, Jean-Marie Dedecker en Boudewijn Bouckaert werden er het slachtoffer van. Van in het begin was André Denys er niet bij. Maar toen Nova Civitas een tweede adem vond in het verzet tegen de verruiming met Nieuwe Christendemocraten, oud-Spiritisten en een ‘brede volkspartij’ wou worden, daarbij haar basisprincipes in de schaduw stellend, was Denys actief in Nova Civitas.

Denys was trouwens maar een koele minnaar van de verruimingsoperatie van de VLD. Hij was eerder een PVV’er, en dan van de volks-liberale invalshoek. Iemand die dicht stond bij het volk, en ook dicht bleef staan bij dat volk. Liberaal, zeker. Vlaams, ongetwijfeld. In Zulte haalde hij enorme percentages. 40%. Ongezien in de Oost-Vlaamse uithoek. Liberalen waren er vroeger franskiljons, fabrieksbazen. En plots komt een middenstander, vanuit christelijke hoek, tégen de CVP het mooie weer maken. Hij twijfelde tussen de Volksunie en de PVV. Leuven Vlaams maakte hem een flamingant. De middenstander in hem – hij kwam uit een leerlooiersfamilie – deed hem voor de PVV kiezen. Hij zorgde er voor de vervlaamsing van de PVV, waar – toen nog – Frans werd gesproken. Willy De Clercq kon hem overtuigen. Maar zijn eerste partijvergadering was een tegenvaller. Vlaams-liberaal en dan in het Frans moeten vergaderen? In Gent?

Voor de PVV werd hij federaal verkozen in 1981. Hij verhuisde later naar het Vlaams Parlement, waar hij ook fractieleider werd. Minister kon of mocht hij niet worden. Om minister te worden, was hij niet gezagsgetrouw genoeg. Te kritisch vaak. Te Vlaams. Hij had ook de pech uit het blauwe Oost-Vlaanderen te komen, waar de koek werd verdeeld tussen de clans De Croo, Verhofstadt en De Gucht. Als je dan onafhankelijk bent, mag je het vergeten. In 2003 verklaarde hij openlijk zich te beraden over zijn toekomst, toen in regeringsonderhandelingen bleek dat er geen trouwe of donkerblauwe liberalen ‘ministerabel’ waren. Pas na een gesprek met minister-president Bart Somers en premier Verhofstadt, staakte hij zijn verzet. Werd hem toen het gouverneurschap van Oost-Vlaanderen beloofd?

Dat gouverneurschap – dat hij in 2004 ‘kreeg’ – was een troostprijs voor iemand die zich decennia vrij belangeloos had ingezet voor een Vlaams, volks liberalisme. En voor de vinkenzetters, tot menige hilariteit. Maar hij maakte zich de job eigen, met veel aandacht voor de mensen ter plekke, daarbij de Wetstraat, de Hertogstraat en de Melsensstraat stilaan achter zich latend.

In datzelfde jaar 2003 nam hij ook het cordon sanitaire op de korrel op zijn website. ‘Ik stoor mij aan de manier waarop sommigen menen het gevaar van extreem-rechts te moeten aanpakken. VU-voorzitter Geert Bourgeois die voorstellen doet om het Vlaams Blok te verbieden. Minister van buitenlandse zaken Louis Michel, die Oostenrijk tot verboden gebied verklaart. Pater Leman die vindt dat de meeste beschaafde Blokkers moeten opgevangen worden in de andere democratische partijen zoals de CVP en de VLD. Communicatiespecialist Noël Slangen die in een parlementaire onderzoekscommissie weigert te antwoorden op vragen van Vlaams Blokker Annemans. Politici die zich gedragen als het geweten van de natie in – goed bedoelde maar slecht begrepen – betogingen.’ De geschiedenis gaf hem gelijk: vele liberale kiezers verdwenen. Richting VB, maar vooral richting N-VA. Onderbuikliberalisme gaat niet zelden samen met onderbuikflamingantisme.

Denys was een volks liberaal, een volkse liberaal. Géén sociaal-liberaal, want dat duidt op ideologie. En ideologisch was Denys niet. Hij was een liberaal die met gewone mensen sprak en dus in zijn kieskring een groot concurrent was voor de middenpartij CVP. En die midden de mensen – het had zijn slogan kunnen zijn – stond, ook nà de verkiezingen. Nova Civitas steunde hij omdat hij evenzeer de verkwanseling van basisprincipes aankloeg. Omdat hij van dag één voor het confederalisme was, waar onder Paars geen sprake meer van was. Op het partijcongres van 8 december 2002 steunde hij – mét senator Vincent Van Quickenborne en Nova Civitas – de toenmalige jongerenvoorzitter Stefaan Noreilde: ‘Dat de VLD de dingen eens zegt zoals ze zijn. Laat ons vandaag definitief de stap doen naar een confederaal model.’ De confederalisten haalden een – weliswaar nipte – meerderheid in het congres.

Denys was er immers van overtuigd dat het Belgisch model met twee niet eenvoudig voort te zetten was. In 2000 sprak hij: ‘Dewael (toen minister-president) heeft geen profiel. Hij steekt bleek af in vergelijking met Luc Vanden Brande. Die laatste was misschien wel té, maar Dewael scoort slecht. Zijn Vlaams profiel is véél te laag. Hij moet zijn regering en deelstaat profileren, ook tegen de federale regering’.

Met Denys verdwijnt een belangrijke stem in het Vlaamse liberalisme. Met Denys verdwijnt een belangrijke stem in het liberale flamingantisme.