Ankara is nog niet Moskou

Als OVSE-waarnemer ziet N-VA Kamerlid Rita Bellens bij regelmaat toe bij de verkiezingen in de buurlanden van de Europese Unie. Afgelopen zondag tekende ze present bij de historische presidents- en parlementsverkiezingen in Turkije, waar Recep Tayyip Erdogan niet enkel nog eens vijf jaar toevoegde aan zijn al lange carrière, maar ook flink wat bijkomende macht… Tijdens haar bezoek kon ze niet anders dan parallellen trekken met dat ander schoolvoorbeeld van een illiberale democratie: het Rusland van Poetin, waar ze in maart de presidentsverkiezingen waarnam.

Is er een keuze?

Maart 2018, Moskou. Ik ben aanwezig bij een stembusgang die volstrekt artificieel aanvoelt. Karikaturale tegenkandidaten geselecteerd door het Kremlin, waarvan je op voorhand weet dat ze geen schijn van kans maken. Kiezers op de been gebracht met beloftes van gratis drank, eten, sport & spel. Allen in lijn om te stemmen in een verkiezing waarvan iedereen weet dat het slechts een populariteitspoll is voor president Poetin. De kiezer wordt geen echte keuze geboden, enkel een kans om deel uit te maken van een verenigd Russisch volk dat een juiste stem uitbrengt voor de grote leider: Vladimir Poetin.

De tegenstelling met Turkije kon niet groter zijn. De keuze voor of tegen Erdogan en zijn AKP verdeelt en polariseert de bevolking. In Ankara, waar ik de verkiezingen heb waargenomen, leefde de democratie (voorlopig) wel nog. Geen grote mobilisatiecampagnes hier, geen bussen die externe kiezers van het platteland aanvoerden: de Turken wilden zelf hun stem uitbrengen. De oppositie, hoewel natuurlijk onder zware druk – we zijn Selahattin Demirtas, de leider van de Koerdische HDP die zijn campagne vanuit een cel voert, niet vergeten – kon geloofwaardige tegenkandidaten voorstellen. Anders dan in Rusland, waar geen van de kandidaten Poetin iets in de weg durfde te leggen tot zelfs openlijk met het regime vleit, waren de oppositiepartijen hier wel nog bedreven in weerstand bieden. Waarnemers van de oppositie keken als haviken toe op de correcte naleving van de reglementen in de bureaus.

Populariteit of toekomst

Deze verkiezingen hadden dan ook een ander belang, hier was het geen simpele populariteitstoets van de huidige president. Wat hier op het spel, stond is de toekomst die de Turken voor zichzelf wensen. Kozen ze alsnog voor een Turkije dat een zekere mate van balans in het systeem aanhoudt en aansluiting bij het Westen zoekt, of gaan ze verder op het pad van de sterke regionale islamistische macht die Erdogan voor zichzelf en zijn AKP droomt? Een keuze tussen gematigde seculiere partijen en religieus nationalisten, een keuze tussen de Nationale- of de Volksalliantie, een duidelijk beeld van een verscheurde natie.

Het resultaat is ondertussen bekend: een overwinning voor Erdogan. Hij kan ‘zijn’ versterkt presidentschap aanvatten zonder zich nog al teveel van de oppositie te moeten aantrekken. Zijn voornaamste uitdager, de Kemalist Muharrem Ince, heeft zich ondertussen al neergelegd bij de overwinning.

Turkije net als elders…

Er was sprake van onregelmatigheden. Met name in de Koerdische gebieden werd het de lokale sterkhouders van de HDP moeilijk gemaakt met diverse pestmaatregelen. Maar afgezien van een reeks kleinere inbreuken zagen we bij ons in Ankara geen bewijzen van grootschalig of zelfs bewust geknoei van de resultaten. Kleine foutjes waarvan het vaak onmogelijk te zeggen valt of ze onderdeel uitmaken van een subtiele manipulatie of gewoon eerder een laisser-fairehouding. De waarnemingen in Rusland en Turkije hebben me geleerd dat regimes met autoritaire neigingen steeds op veilig spelen, kleine ingrepen die onbenullig lijken voor het goede verloop in het lokale stemkantoor kunnen op nationale schaal wel grote gevolgen hebben. Onvoldoende stembrieven in de kantoren, slordigheden die in de logboeken sluipen, …

Door ons te fixeren op de verkiezingsdag krijgen we slechts een momentopname. En hoewel we er niet aan twijfelen dat het gros van de Turkse bevolking zich inderdaad achter de AKP schaart, weten we dat de uitkomst van de Turkse verkiezingen lang op voorhand veiliggesteld werd door de vervolging en zuivering van oppositie en media.

Ondanks het gebrek aan incidenten en de goede participatie van de oppositie bij deze stembusgang kan ik moeilijk spreken over een ‘hoogmis van de democratie’. Ik blijf vooral met de vraag zitten wat de gevolgen van nog vijf jaar Erdogan zullen doen met de democratie in ademnood die ik afgelopen weekend zag. Zal ik volgende keer een Turkije aantreffen waar de verkiezingen ook een artificieel schouwspel zijn geworden, zoals in Rusland?