Artificiële intelligentie: geen reden tot paniek

MediaNation, het bedrijf in moeilijkheden achter Business AM, gebruikt voortaan Artificiële Intelligentie (AI) om artikels te schrijven. Dat kan perfect. Het gros van de krantenartikelen die door mensen worden geschreven, vaak onder grote tijdsdruk, moet het toch al zonder veel kleur of diepgang doen.

Soms stel ik me ook de vraag hoeveel paddo’s de journalist in kwestie heeft genuttigd. Factchecking is er dan ook vooral om jullie de mantel uit te vegen, beste sociale-mediagebruikers, niet als onderdeel van de journalistieke praktijk. En voor dit opiniestuk was ik wellicht weggekomen met deze tekst, geschreven door ChatGPT, op eenvoudig verzoek met deze prompt:

“MediaNation, een mediabedrijf dat het online nieuwsmedium ‘Business AM’ publiceert, bespaart door de meeste van zijn journalisten te ontslaan en ze te vervangen door ChatGPT voor de vertaling en het schrijven van artikelen. Kan je een opiniestuk schrijven van ongeveer 500 woorden dat start met deze anekdote, en bespreekt wat de impact zal zijn van generatieve AI op witteboordenwerkers?”

Toegegeven: het resultaat is droog en stereotiep. Maar zou het in sommige (andere) dag- of weekbladen echt afsteken tegen de rest?

Existentiële angsten

Nogal wat geleerde analyses van generatieve AI-systemen (zoals ChatGPT) wijzen uitgebreid op de tekortkomingen. Het resultaat zou zielloos zijn, zonder vonk of sprankel. Erger nog, ze kunnen ‘hallucineren’: in een soort stream of consciousness spuwen ze woorden uit die op het eerste gezicht steek lijken te houden, maar voor geen meter te vertrouwen zijn. Ze hebben geen (zelf)bewustzijn, en ‘empathie’ is voor ChatGPT een woord zoals ‘aambei’ of ‘keukentafel’.

Dat klopt natuurlijk allemaal, en die tekortkomingen zijn inherent aan de huidige technologie. Maar hoelang zal het nog duren voor een volgende doorbraak deze gebreken aanpakt? En zoals ik al zei: gaat diezelfde kritiek vaak ook niet op voor menselijke auteurs? Dergelijke sceptische beschouwingen lijken dan ook vooral een soort existentiële angst te willen sussen: we verliezen onze status van slimste en creatiefste wezen op deze planeet toch niet? De horror!

Witteboordenwerkers

Als je de vruchten wil plukken van generatieve AI en de risico’s ervan wil beperken, zet je die angst maar beter aan de kant. Al zijn we er nog niet, je gaat er best vanuit dat AI vroeg of laat de mens schromelijk zal overtreffen in elke intellectuele taak: stilistisch en inhoudelijk, maar ook wat betreft creativiteit, (zelf)bewustzijn en empathie – althans in de ogen van menselijke observatoren. Dat biedt enorme kansen. Waarom dan die ongerustheid?

Misschien omdat AI, meer dan eerdere industriële revoluties, leven en werk zal treffen van witteboordwerkers en de intelligentsia: juristen en notarissen, bankiers en verzekeraars, boekhouders en hr-medewerkers, artsen en onderzoekers, ontwerpers en programmeurs, auteurs en journalisten. De AI-startups die op die doelgroepen zijn gericht schieten als paddenstoelen uit de grond.

Wie gebruikmaakt van hun producten zal ongetwijfeld productiever worden, terwijl wie dat niet doet competitief ten onder zal gaan. De mens blijft alsnog de eindbeslisser, maar AI zal helpen om grote hoeveelheden data te doorploegen, onvermoede verbanden te vinden, creatieve suggesties te doen, documenten en rapporten te schrijven, grote delen van computersoftware te programmeren, en veel meer. De analogie met de personal computer is nooit ver weg: wie die boot miste is vandaag een sukkelaar. De AI-revolutie belooft ingrijpender te zijn, en sneller.

Een mooie toekomst?

Dat besef creëert spanning en onzekerheid, als bij een kind aan de vooravond van de eerste schooldag. De uitdaging zal zijn om de transitie in goede banen te leiden. Velen zullen zich moeten laten bij- of omscholen, en sommigen zullen moeten zoeken naar een nieuwe job. Maar als we daar als maatschappij in slagen, dan wacht ons een toekomst met meer welvaart, meer vrije tijd, en een meer vervullend leven.

Alhoewel. De voorbije kwarteeuw, een periode van doorgedreven automatisatie in de kennissectoren, is het gemiddeld aantal werkuren van de werkende bevolking in Vlaanderen constant gebleven, terwijl de werkzaamheidsgraad steeg. Al speelt vergrijzing ongetwijfeld mee, antropoloog David Graeber ziet ook een toename aan zogenaamde bullshitjobs: jobs die maatschappelijk in essentie nutteloos zijn, maar die we doen uit een soort van puriteins-kapitalistische werkethos. Blij word je daar niet van. Meer vrije tijd en voldoening volgen niet automatisch uit hogere productiviteit.

Bovendien zal, om productief te zijn, de nood aan menselijk contact steeds verder afnemen. Zelfs in de zorgsector vindt AI steeds meer ingang, zoals het PARO-zeehondje dat troost biedt aan wie aan dementie lijdt. Wat gaan zorgverstrekkers doen met de vrijgekomen tijd? En gaan we dezelfde voldoening putten uit professioneel en sociaal contact met intelligente robots en chatbots, als die gedragsmatig van mensen (of dieren) niet te onderscheiden zijn, of er naar objectieve maatstaven zelfs superieur aan zijn?

Verbeelding

Het échte AI-risico is dan ook geen economische crisis, maar wel een zingevingscrisis.

Alleen verbeelding kan ons redden, titelde Michael De Cock zijn zinderende lofrede aan de kunsten. Hij zei het een beetje ironisch, maar zijn woorden zouden profetischer kunnen zijn dan velen denken. Verbeelding en verbinding.

Een bultig servies, handgedraaid door die goede vriend, heeft meer waarde dan een onberispelijk setje van Ikea. Een optreden van je tienjarige dochter of zoon overstijgt een concert van pakweg een laureaat van de Koning Elisabethwedstrijd of Pommelien Thijs. Een Van Gogh die als vervalsing wordt ontmaskerd, verliest plots al zijn waarde. Het servies is de vriendschap, de muziek is de ouder-kindverbondenheid, het schilderij is de schilder zelf. Zo zal ook een artikel geschreven door een journalist van vlees en bloed, met een eigen verhaal, je wellicht dieper raken dan een vlekkeloze uiteenzetting door de volgende versie van ChatGPT. Waarde zit vervat in verbeelding en verbinding, niet in het product zelf – hoe foutloos het ook is.

Leve AI, leve de menselijke imperfectie

Daarom zouden we, parallel aan de opgang van AI, getuige kunnen worden van een herwaardering van imperfectie: het ambachtelijke, het trage, het schots en scheve, het authentieke, het menselijke.

Ik durf het alvast stilletjes hopen.