De Belgische staatshervorming is mislukt

Het is traditie, net voor de hondsdagen aanvangen, laten we de Vlaamse Leeuw brullen. Ze zullen hem niet temmen, ook al schreeuwen ze en dreigen ze zijn vrijheid aan boeien te leggen, want hij is fier, de leeuw en ze kunnen maar beter oppassen want hij heeft klauwen en tanden. En wij, wij Vlamingen staan als één man achter die leeuw. De fierheid van de Vlaamse Leeuw lijkt vandaag op meer zelfgenoegzaamheid. De leeuw heeft zich in de zetel op een dik kussen gelegd. Ze moeten hem niet boeien of overroepen, hij is tevreden met de kluif die hem toegeworpen is. Daarin heeft hij zijn klauwen geslagen en daaraan knaagt hij met zijn tanden. Voor de vrijheid, of alleen maar om zijn buik te vullen? Het valt te verwachten dat er weer veel naast de kwestie zal gesproken worden. Daarom zetten we de dingen maar zelf eens op een rij.

Mislukking

De ‘Vlaamse strijd’ wordt dikwijls een ontvoogdingstrijd genoemd. We zijn van onderhandeling naar onderhandeling gesleept, telkens met de bezwering om geduld te hebben. Eerst kwamen er taalwetten, dan culturele bewustwording, vervolgens heuse culturele autonomie. Het land werd geregionaliseerd en dan gefederaliseerd.

De besprekingen waren niet van de poes en zeker niet van de leeuw. Er zijn compromissen gesloten die moesten toelaten dat iedereen tegen zijn achterban kon zeggen dat hij gewonnen had. De staatshervorming steunt op leugens, het beliegen van de eigen achterban. Om dat mogelijk te maken heeft men de politieke verantwoordelijkheid beperkt tot die achterban. Er is geen federaal niveau, dat is een fictie. Tussen de politici is een opbod ontstaan, waardoor elke roeper minister kon worden. Het resultaat van dat alles is een onvoorstelbaar kluwen van wetgeving en instellingen, waarin niemand, geen kat en ook geen leeuw, zijn jongen nog vindt.

Van zodra de architecten van het systeem een stap terug gezet hebben in de politiek of ze overleden zijn, is het huis van de staat ingevallen. De nieuwe generatie politici kent de onderliggende akkoorden, de echte compromissen achter al die bijzondere wetten, niet, zodat zij op basis van die teksten nog moeilijk een regering kan vormen. Laat ons eerlijk zijn, een hervorming die maar de tijd van zijn hervormers stand kan houden, die is mislukt. De Belgische staatshervorming is mislukt, het is een miskleun van federatie, gemeenschappen en gewesten.

Geen federale staat, de grondwet is niet uitgevoerd

België is geen federale staat, het is dat alleen in naam. Zeker, er bestaan geen afgelijnde staatkundige concepten. Politici gaan niet naar de grondwetswinkel om daar een pakket van een of andere staatsvorm te kopen. Toch kan men de verschillende staatsvormen, niettegenstaande individuele verschillen, gaan typeren. België is iets speciaal. Wij noemen het een federatie, maar het is iets tussen een federatie en een confederatie in. Iets dat bij geen enkele andere vorm van federalisme aansluit. De grondwetgever van 1993 lijkt zich daarvan bewust te zijn geweest en heeft de basiskenmerken van het Belgisch federalisme vastgelegd in de Grondwet. In de Belgische Federatie moet de uiteindelijke beslissingsmacht bij de deelstaten komen te liggen. De Federale Staat krijgt nog enkel toegewezen bevoegdheden. Daar wachten we nu al 24 jaar op! 24 jaar wachten, dat de Belgische Federatie de vorm zou krijgen zoals afgesproken in de Grondwet.

Zou die Grondwet dan toch maar een vodje papier zijn? Voor sommigen blijkbaar wel. Het zijn de Franstalige politici die weigeren om de lijst van de federale bevoegdheden op te stellen en de afgesproken omvorming van de Belgische Staat van een regionale staat naar een federale staat door te voeren. Hoe moet een dergelijke weigering begrepen worden? Ofwel heeft men in 1993 gelogen toen men gesteld heeft dat België een Federale Staat is en men de vorm van deze federatie omschreven heeft. Dat zou betekenen dat de Grondwet van 1993 op bedrog steunt, zodat er in feite geen rechtsgeldige grondwet is. Ofwel heeft men niet gelogen, maar dan moet men uitleggen waarom men die lijst maar niet opstelt. Wie wacht er nu in godsnaam 24 jaar opdat een partij zijn woord nakomt? Als dat geen woordbreuk is, dan lijkt het er toch verdomd goed op. Liegen, bedriegen en woordbreuk zijn lafhartige omgangsvormen. Als dat de ingrediënten zijn van een staatshervorming, dan is die hervorming rot tot in de kern.

Niettemin blijf ik er van overtuigd dat een correcte uitvoering van de Grondwet van 1993 ons met zijn allen een stap vooruit zou helpen. De leeuw moet van zijn kussen komen en dat eisen. Nu de PS-staat op zijn grondvesten wankelt en ‘madam NON’ andere katten te geselen heeft, lijken de voornaamste obstakels om de Grondwet uit te voeren, weg te vallen.

Separatisme?

Het is dan ook begrijpelijk dat sommigen om die reden, er geen vertrouwen meer in hebben en de boel liever opdoeken, separeren. Ik heb het hier dus niet over het separatisme als ideologie, maar over het separatisme als oplossing voor de mislukte staatshervorming.

Dat separatisme lijkt een snelle, klare en duidelijke oplossing. Maar is dat wel zo? Kijk maar naar de Brexit. Separatisme is geen wandeling in het park. Er zijn goederen, maar ook schulden te verdelen. Bovendien blijven de gesepareerde delen wel naast elkaar liggen en aan elkaar grenzen. Alleen al door de ligging zijn we op elkaar aangewezen en moeten we of we dat nu willen of niet tot afspraken komen en ja, ook samenwerken. Binnen de Europese context kan separatisme nooit leiden tot isolatie.

Separatisme lijkt mij geen goede oplossing voor het probleem. Het doet meer problemen rijzen dan degenen die men eigenlijk wilt oplossen. Het is een proces van lange duur. Er gaat heel veel energie en middelen verloren aan negatieve dingen.
Wanneer men blijft weigeren om de grondwet van 1993 uit te voeren, dan kan deze oplossing, hoe onprettig ook, niet langer zondermeer afgewezen worden. Het is die weigering die het separatisme op de politieke agenda plaatst. Het is verkeerd te denken dat men de mensen (nu al 24 jaar) blij gemaakt heeft met een lege doos, want vroeg of laat merken ze dat de doos leeg is. Dat moment is vandaag 11 juli 2017.

Herfederaliseren?

Er zijn er ook die een oplossing zien in het ‘herfederaliseren van bevoegdheden’. De Belgische Staat moet bevoegdheden terugnemen van gemeenschappen en gewesten. Dat klinkt niet slecht, maar dat is nonsens. Het systeem blijkt zo ingewikkeld te zijn dat sommige politici het zelf niet meer begrijpen, anders zouden ze zoiets niet zeggen. Tenzij, het over een toegelaten vorm van populisme zou gaan natuurlijk.

Met de doorgevoerde staatshervormingen heeft men geen ondergeschikte besturen gemaakt, maar nevengeschikte besturen. Gewesten en Gemeenschappen staan niet onder het gezag van de Staat , zij staan als gelijke naast de Belgische Staat. De Belgische Staat heeft aan de Gewesten en de Gemeenschappen geen bevoegdheden uitgeleend, maar afgestaan. Die bevoegdheden zijn volledig in handen van de Gewesten en de Gemeenschappen. Men kan die bevoegdheden dus niet meer terugvragen. De herfederalisering vereist dat Gewesten en Gemeenschappen spontaan een deel van hun (interne) soevereiniteit zouden opgeven. Dat zou dwaas zijn en dat gaat dan ook niet gebeuren. De Belgische Staat heeft die macht niet om dat op te leggen, omdat hij niet boven de Gewesten en de Gemeenschappen staat. Wanneer de Belgische Staat bevoegdheden terugneemt, dan is dat niet meer of niet minder dan een daad van oorlog tegen de Gewesten en de Gemeenschappen. Wat gaat men immers doen, als een gewest of gemeenschap een bevoegdheid niet wilt teruggeven, het leger inzetten?

Confederalisme

‘Confederalisme’ is voor vele Franstalige politici een fetisj geworden. Waarom, dat is niet duidelijk. Het gaat meer om emotionele stuiptrekkingen, een zich vast klampen aan de macht, dan om een geargumenteerd betoog. Het ultieme argument is natuurlijk dat alle Vlamingen fascisten zijn, maar dat maakt geen indruk meer. We weten gewoon dat dit niet zo is, nu niet en vroeger ook niet.

De bijsturing van het systeem door opnieuw en beter samen te werken, lijkt mij een aanvaardbaar idee en zeker iets dat moet geprobeerd worden. Toch voor dat separatisme aan de orde komt. Maar, dat kan niet gerealiseerd worden door te herfederaliseren.

Er is een andere weg. De (intern) soevereine deelstaten kunnen beslissen om de uitvoering van een deel van hun bevoegdheden samen toe te vertrouwen aan een andere instantie, bijvoorbeeld de Federale Staat. Het blijven dan gemeenschaps- en gewestbevoegdheden, maar ze worden op vraag van de gemeenschappen en gewesten uitgevoerd door de Federale Staat. Dat is wat men confederalisme noemt. Wij moeten in dit land onze middelen en energie steken in positieve samenwerkingen van onder uit. Ik zou zeggen dat het confederalisme de natuurlijke structuur is voor een land als België. We vergeten al te vaak dat er meer is dat ons bindt, dan er is dat ons scheidt.

Wat kan men daar nu in godsnaam tegen hebben? Confederalisme leidt niet tot het zo gevreesde uiteenvallen van België, maar juist tot de versterking van de Belgische (confederale) structuur, maar wel op een andere machtsbasis. Het doembeeld dat er dan onafhankelijke deelstaten ontstaan wordt telkens ten onrechte naar voor geschoven. Dat is volkomen achterhaald. De deelstaten zijn immers al intern soeverein. Het gaat er enkel over dat een bepaalde groep Franstaligen de klok wilt blijven terugdraaien naar een unitaire staat. Dat is een illusie en een die ons allemaal veel geld kost.