Blijvende covidschade… aan de democratie

Slechte tijden voor de covidnieuwsvermijders. De pandemie is terug van nooit helemaal weg geweest. Blijvende schade voor het vertrouwen in de politiek valt niet uit te sluiten

Skimoeder

Het begon vorige week. Nieuws dat als een paniekgolf over het land rolde. In Edegem was een uitbraak van het virus door een moeder die op skivakantie was geweest. Die moeder werd in de pers, ook de zogenaamde kwaliteitspers, net niet bij naam genoemd. Iedereen die iets met de school te maken had moest in quarantaine. Na testen via de testbus van Ben Weyts bleek dat drie extra leerlingen van de vijfhonderd besmet waren. Een uitbraak heet dat. Terwijl we dit schrijven worden ze een tweede keer getest.

Je kan dat van twee kanten bekijken. Of de burgemeester heeft door krachtdadig ingrijpen erger voorkomen. Of er is met een atoombom op een mug geschoten. Een combinatie van beide is ook niet uitgesloten.

Blijft het lot van de skimoeder. Daar schreven diezelfde kranten, enkele dagen later empathische stukken over. ‘Ze had het moeilijk’. Zeker toen bleek dat ze zich eigenlijk ‘min of meer aan de regels had gehouden’. Ze was desondanks door de media veroordeeld zonder proces. Kom nog maar eens buiten in je eigen straat of dorp. En straks moet ook haar dochter opnieuw naar school. Waarom zijn journalisten zo streng voor een gewone moeder en zo poeslief voor politici?

Uitbraak.

Vijf besmette leerlingen op 500 is geen uitbraak. 1 op 6 leerlingen van een school besmet, zoals nu in Limburg, is dat wel. Maar als je alle nieuws over de ‘uitbraken’ op een rijtje zet, blijkt het erg mee te vallen. Ook het aandeel van die Britse variant neemt alsnog geen apocalyptische proporties aan.

Vraag is, moet bij elke besmetting de hele school dicht, iedereen getest en elke betrokkene en diens gezin in quarantaine? Moeten vervolgens alle activiteit voor -12-jarigen afgeschaft, al dan niet in de hele provincie? Hoe lang houden we dat vol? Moet er niet een beetje ratio terugkeren bij de politieke bestuurders? En pas op: na de Britse variant volgen er zeker andere.

Er wordt bij een uitbraak al snel met afgrijzen gesproken over de Britse variant van het virus. Die zou 50% besmettelijker zijn. Van 10% naar 15% is inderdaad de helft erbij. ‘Dat betekent dat waar iemand vroeger twee personen besmette met de klassieke variant, die er nu drie zou besmetten,’ zegt biostatisticus Geert Molenberghs (UHasselt/KU Leuven) aan de VRT. Een snelle zoektocht in de pers levert vele cijfers op: van 70% tot 30% besmettelijker. Wetenschappers schijnen dat dus niet precies te weten. Het zou hun sieren dat ook te zeggen.

We zijn (het) moe

Hoe komen die uitbraken er dan? Tja als je van elk geval een uitbraak maakt, zijn er meer uitbraken. Meer besmettingen kunnen ook wijzen op de groeiende coronamoeheid. Iedereen ziet en hoort hoe medeburgers de regels op geheel eigen wijze interpreteren. A la flamande zo u wil. ‘Daardoor zal de curve niet stijgen’ wordt dan gezegd. Zelfbedrog natuurlijk. Als iedereen zo denkt, houdt niemand zich nog aan de eenvoudige, doch weinig verkwikkende regels. Met als enige gevolg dat ze langer van kracht blijven.

De vraag is waarom zovelen denken dat zij de curve niet zullen doen stijgen. Rationeel moeten ze weten dat het een slecht idee is. Als oud-leraar weet ik dat enkel intrinsieke motivatie op lange termijn heilzaam is. Mensen houden vol omdat ze er zelf van overtuigd zijn dat dat voor hen en iedereen het beste is.

Burgers houden niet vol omdat het verplicht is. Zeker niet als ze op ouderwetse onderwijzerstoon worden toegesproken: ‘als je volhoudt dan kan er over versoepelingen gedacht worden’. Volwassenen passen hun gedrag niet aan voor een snoepje dat ze ooit misschien kunnen krijgen. Ze zullen het ook niet doen omdat er gedreigd wordt met extra strenge straffen. Dat verhoogt het heimelijk karakter van de inbreuken. Of het verhoogt de woede wegens de ervaren controle. Het verhoogt niet de motivatie.

De overheid vertrouwt ons niet

Dat de overheid er niet in slaagt om de maatregelen goed uit te leggen aan de burger helpt de motivatie niet. Waarom mochten de niet-medische contactberoepen niet werken? Nu mogen ze misschien open na 13 februari. Ondernemers hebben niets aan ‘misschien’. Een duidelijk kader maakt het voor iedereen eenvoudiger om langer vol te houden.

In de hele covidcrisis is er één rode draad. Als het fout gaat, wijst de overheid naar de burger. Maar als er vragen aan de regering worden gesteld, geeft die niet thuis. Nochtans valt er veel te zeggen over de keuzes en de communicatie van die overheid. In de kern wijst het allemaal op een gebrek aan vertrouwen van de overheid in de burger. En dat wordt een zichzelf vervullende overtuiging. De burger neemt het wantrouwen over dat de overheid uitstraalt en gedraagt zich dan zoals die overheid dat verwachtte.

Meer en groter

Het gevolg is dat de overheid altijd een stapje verder gaat. Tot een lockdown, een avondklok en megaboetes toe. Ondertussen zijn we wereldtop in relatief aantal coviddoden. En bengelen we aan de staart in relatief aantal vaccinaties. ‘Track and trace’ was een farce, bronnenonderzoek onbestaande.

Maar voor alles is een uitleg. Vaccinatie: wij zijn voorzichtig! Meer doden? Wij tellen anders. We tellen ook anders bij de vaccinatie. De hele wereld telt op basis van bevolking, België (Sciensano) op basis van volwassen bevolking. Dan stijgen de procenten wat sneller. Als blijk van vertrouwen kan dat tellen, een overheid die met cijfers foefelt.

Blijvende schade

Hopelijk richt covid geen blijvende schade aan bij wie het heeft gehad. Maar schade aan het vertrouwen van de burger in de overheden van dit land zou ons nog lang kunnen hinderen. De uitwerking op lange termijn zou wel eens heel erg nefast kunnen zijn.

En daar kwam deze week het debacle van de Vlaamse regering met de zonnepanelen en de digitale teller bovenop… We herbeleven de jaren 1990. Met oeverloos gezwam over het overbruggen van de kloof tussen overheid en burger. Dat is toen niet gelukt. De politiek wist het altijd beter dan de burger. De kloof is breder en dieper geworden. De remedies om die kloof te overbruggen vanuit de politiek werden enkel ridiculer.

Laat ons onverwijld mensen loten om onze politici daarover te adviseren.