Brasser, keizer van de Vlaamse cartoonisten

Naar aanleiding van de vijftiende verjaardag van het overlijden van Brasser organiseert een ad hoc opgericht comité een tentoonstelling over leven en werk van de cartoonist. Tegelijkertijd wordt een boek over Brasser voorgesteld met naast ruim vijfhonderd tekeningen ook een (allereerste) biografie en getuigenissen van collega’s en vrienden. 

Achter Brasser schuilt Pol De Valck, een bescheiden man die het tekenen van in zijn prilste jeugd in de vingers had. Pol werd geboren in 1937 in Humbeek, een kleine gemeente langs het Zeekanaal Brussel-Rupel. Al tijdens de Tweede Wereldoorlog, die enkele jaren later losbrak, bleek dat Pol tekentalent had. Geen vel papier was voor hem veilig en bij gebrek aan papier tekende hij op de kaften van zijn schoolschriften of op de binnenkant van doodsbrieven. Als broekje van een jaar of zes zat hij al ‘Fritzen’ te tekenen, Duitse soldaten die hem af en toe een stuk chocolade toestopten. 

De jaren na de oorlog ontpopte Pol zich tot een verdienstelijke voetballer bij KFC Humbeek. Als hij niet aan het sjotten was, zat hij meestal te tekenen. Dat resulteerde onder meer in Kinderland, een ‘magazine’ op bladen uit een schoolschrift, samengesteld door zelfverklaard amateurjournalist, striptekenaar en uitgever De Valck, toen dertien, veertien jaar. Tussen 1950 en 1953 verschenen er 47 nummers. Enkele daarvan zijn nog bewaard gebleven (en te zien op de tentoonstelling in Humbeek). Binnen het Humbeekse verenigingsleven was Pol een graag geziene figuur, als acteur, toneelregisseur, ontwerper van vlaggen en logo’s of gewoonweg als goedlachse kameraad. 

In 1956 moest Pol naar het leger. Hij belandde bij de luchtmacht. De grootste indruk liet hij er na met zijn potlood want al snel wierp hij zich op als tekeningenleverancier van March, het tijdschrift van Milac, de katholieke vormingsbeweging in het leger. Hij zou ook later nog materiaal blijven leveren voor dit blad. 

Pol droomde ervan kunstschilder te worden en volgde een opleiding in grafische vorming in Molenbeek. Over het nut ervan had hij zijn twijfels (‘Talent kan je niet aanleren’) maar hij leerde er toch voldoende technieken om als retoucheur aan de slag te kunnen bij de Brusselse drukkerij Asar. Hij zou er een paar decennia blijven tot hij overstapte naar de katholieke zuil om er als grafische vormgever aan de diverse bladen te gaan werken. Een job die hij trouw bleef uitoefenen tot zijn pensioen in 1996. 

Terug naar het jaar 1962, een scharnierjaar in Pols leven. Hij trouwde met zijn lief Leona en ging in Schepdaal wonen. En het weekblad ’t Pallieterke publiceerde een eerste cartoon van Pol, die als pseudoniem Brasser had gekozen (naar de spotnaam van de Humbekenaren). Zowel Leona als het weekblad bleef hij heel zijn leven trouw. De ene relatie werd gezegend met drie kinderen; de andere leverde zowat 8000 cartoons op. Pol bleek ideaal te passen in het profiel van het blad: ‘een goed hart en een slecht karakter’ en daar bovenop een gezonde portie liefde voor Vlaanderen. Pol was geen flamingant die op de barricades ging staan maar zijn Vlaamse reflex was al die jaren duidelijk aanwezig in het gros van zijn tekeningen. 

Met ’t Pallieterke had Pol een bijverdienste ontdekt die hem tot in het buitenland naam en faam zou opleveren. In de kranten van de Standaardgroep werd het werk van Brasser gretig opgenomen. Bij de Volksunie werd hij een vaste waarde in het blad Wij, bij zijn werkgever publiceerde hij in alle mogelijke bladen van de katholieke zuil en een dozijn andere bladen, van De Brusselse Post tot TV Ekspres, pronkte geregeld met Brasser-cartoons. En verenigingen deden zelden vergeefs een beroep op de tekenaar. Zo ontwierp hij ook diverse tekeningen voor de Vlaamse Volksbeweging en Doorbraak. 

In de jaren negentig ging er een nieuwe medium open. De BRT maakte op basis van het werk van Brasser en enkele collega’s een komische televisiereeks, Oei!, die zo meeviel dat ze werd ingezonden voor de Gouden Roos van Montreux. En bij de regionale omroep Ring-TV stoffeerden Brasser en zijn collega en spitsbroeder Miel De Bolle gedurende enkele jaren Pen & Streek, een wekelijks live op televisie getekende cartoon. 

Het gros van de vrije uren werd er dus getekend. Waren het geen cartoons, dan ging Pol de hort op, liefst samen met Miel ‘Bolleke’ De Bolle. Samen gingen ze dan op feesten, braderijen of in scholen karikaturen maken. Het bracht Pol tot in het buitenland, onder meer in Parijs waar hij bij de opening van een nieuwe metrolijn de reizigers ging tekenen. Zelfs in Japan was Brasser geliefd. Hij won er tot twee keer toe de Yomiuri Shimbum, een prestigieuze trofee die in zijn prijzenkast een ereplaats kreeg tussen de ontelbare andere onderscheidingen. Binnen de Vlaamse cartoonwereld was hij een gerespecteerde collega. André Nollet noemde hem ooit de Keizer van de Vlaamse cartoonisten. Niemand heeft dat ooit tegengesproken. 

Pol De Valck overleed in 2001. Hij liet een oeuvre na van meer dan 15 000 tekeningen. Een eerste keer werd in dat archief gedoken in 2006. De gemeente Grimbergen riep Pol De Valck toen uit tot ereburger en dat werd in zijn geboortedorp gevierd met een tentoonstelling van Brassers markantste werk. Daarna deed ’t Pallieterke een duit in het zakje door een tentoonstelling samen te stellen met een selectie uit wat Brasser ooit voor het blad tekende. 

Het materiaal van ’t Pallieterke vormt vandaag de ruggengraat van een nieuwe tentoonstelling. Vijftien jaar na zijn dood is in het Humbeekse RE-MI-centrum, aan het standbeeld van Brasser en op nauwelijks een steenworp van het ouderlijke huis van Pol De Valck, de misschien wel ultieme Brasser-tentoonstelling te zien. Een comité bevolkt door vrienden en familie zocht in Pols archief de opmerkelijkste en meest representatieve tekeningen bij elkaar. Naast honderden cartoons toont de tentoonstelling ook veel fotomateriaal en tekeningen uit privébezit die nooit eerder te zien waren. Ring-TV zorgde voor beeldmateriaal uit de rubriek Pen & Streek. 

In de marge van de tentoonstelling verschijnt ook het boek Brasser, leven en werk. Het is de eerste biografie over de man, gelardeerd met nooit eerder gepubliceerd archiefmateriaal en aangevuld met getuigenissen van collega’s, vrienden en kennissen. En met zowat 500 cartoons die na al die jaren vaak nog opvallend fris en actueel zijn.

De tentoonstelling is te zien op zaterdag 12 en zondag 13 maart 2016, telkens van 10 tot 20 uur, in het RE-MI-CENTRUM, Kerkstraat 75 in 1851 Humbeek. De toegang is vrij.

Het kunstboek Brasser, leven en werk, (ISBN 9789090295718, 264 blz.) is een uitgave in eigen beheer van Brasser2016. Het kost 25 euro en kan worden gekocht tijdens de tentoonstelling of via het comité ([email protected]).

Afbeelding (c) Brasser