Nu al een geschiedenis van de coronapandemie schrijven: is dat geen waagstuk? Dreigt zo een boek niet al bij verschijnen voorbijgestreefd te zijn? Ondanks dat mogelijke bezwaar heeft Malte Thießen (1974) met Auf Abstand (Campus Verlag) eind vorig jaar toch een boek op de markt geworpen, dat — zoals de ondertitel aanstipt — ‘eine Gesellschaftsgeschichte der Coronapandemie’ pretendeert te zijn. Thießen is medisch historicus en doceert aan de Carl von Ossietzky Universität Oldenburg (Nedersaksen).

Economie

Over die ‘maatschappelijke geschiedenis’ komen we ook een en ander te weten in de verschillende interviews die Thießen recent nog aan Duitse media heeft gegeven. Hij beweert dat de coronapandemie qua omvang en gevaar best vergeleken kan worden met de Spaanse Griep (in de jaren na 1918) en de Hongkonggriep (1969-70). Deze laatste veroorzaakte in de Bondsrepubliek 50 000 en in de DDR 10 000 tot 20 000 overlijdens.

Toch heeft ze in het collectieve geheugen nauwelijks sporen nagelaten. Als de keuze toen moest gemaakt worden, haalde de economie het op de gezondheid. Dat is vandaag met de coronapandemie wel helemaal anders. De huidige samenleving aanvaardt terecht niet meer dat tienduizenden mensen sterven aan dit virus. Onze ‘Risikowahrnemung’ is veranderd, de manier waarop we als maatschappij naar risico’s kijken. En uiteraard is ook onze waardencanon verschoven.

Ongelijkheid

Gesteld voor de keuze kiest het beleid voor de gezondheid in plaats van voor de economie. Thießen vraagt zich af of we dit ook zouden hebben gedaan als de coronapandemie had toegeslagen ten tijde van de economische crisis van 2008. In een interview met Der Spiegel (3 november 2021) zegt hij over de huidige pandemie: ‘Er is geen enkele pandemie waar in de maatschappij zo massief op de pauzeknop werd gedrukt en waar er inderdaad een relatief brede consensus voor heel massieve inperkingen bestond’ (al is die consensus gestaag aan het afbrokkelen).

Tegelijk creëren pandemieën ongelijkheid. Ze behoren tot ‘die großen Ungleichheitsmacherinnen’. Het zijn vooral de armen en zwakken die het meest onder de inperkingen lijden. Dat het beleid dat niet mee ingecalculeerd heeft, beschouwt de historicus als ‘ein extremes Armutszeugnis’ [een extreem bewijs van geestelijke armoede]. Die ongelijkheid wordt ook doorgetrokken naar het internationale niveau. Op het Europese niveau wordt er samengewerkt, maar niet op het globale. Thießen had gehoopt dat we ‘Gesundheit als Weltgesundheit [wereldgezondheid] denken’.

Macht

Wat betekent dit alles nu voor de strijd tegen de pandemie? Thießen is voorstander van vaccinatie, maar tegenstander van vaccinatieplicht. Hij haalt er in een interview met Die Welt (20 januari 2022) historische voorbeelden bij. Het ging toen net zoals nu om de vraag hoever de staat mag gaan om de volksgezondheid te beschermen, hoeveel macht hij mag claimen over ‘den Körper des Einzelnen’ [het lichaam van de enkeling] ten koste van de individuele vrijheid.

Waarom heeft zich bijvoorbeeld de vaccinatieplicht tegen de pokken kunnen doorzetten? In Duitsland waren de Beieren de eersten — al in 1807 — om dat te doen. Na de stichting van het keizerrijk in 1871 kwam het tot hevige debatten in de Reichstag, het nationale parlement. De voorstanders zetten met een krappe meerderheid door, onder meer ‘omdat vaccinatieplicht als project van een moderne natiestaat werd aanzien’.

Thießen stelt vast dat vaccinatieplicht altijd al verzet heeft opgeroepen. Ook bij mensen die zich hebben laten vaccineren, maar die principieel afkering zijn van dwangmaatregelen en zich zorgen maken over de ‘totale[r] Gesundheitsstaat’ (interview met ZDF, 23 november 2021). Bovendien bestaat het gevaar bij vaccinatieplicht dat er ‘verborgen infectiehaarden’ ontstaan ten gevolge van een handel in vervalste vaccinatiebewijzen. Het is veel beter, stelt Thießen, om in te zetten op vrijwilligheid. De ‘Königsweg’, de beste weg uit de pandemiecrisis, is volgens hem niet vaccinatieplicht, maar ‘Aufklärung’, voorlichting. ​Hier uit zich de historicus als pedagoog; dogmatisme is hem alleszins vreemd.