Bruggenbouwer Tariq Ramadan

In Frankrijk is de bekende islamoloog en filosoof Tariq Ramadan onlangs aangehouden op verdenking van verkrachting en mishandeling van twee vrouwen. Het gaat om feiten die zich enkele jaren geleden zouden hebben voorgedaan, maar in onvervalste #metoo-stijl hebben de slachtoffers eindelijk een klacht ingediend. Tariq Ramadan ontkent alles en beschuldigt beiden van laster en eerroof. De opsluiting van Ramadan wijst er in elk geval op dat de rechter de aantijgingen van beide ex-moslima’s ernstig neemt. Wat de  strafrechtelijke kant van de zaak betreft laten we het hierbij. Maar voor wie graag wil geloven in een Europese, tolerante versie van de islam is dit toch wel een opdoffer. En hoe geloofwaardig kan Ramadan zelf nu nog zijn?

De islam is er en blijft er                                                                                                                    

Zelfs na een eventuele vrijspraak is de hele affaire slecht nieuws en niet alleen voor de direct betrokkene. Zijn hoogleraarschap aan de Universiteit van Oxford heeft hij na intern overleg en noodgedwongen opgeschort.  Mocht u het niet weten, Tariq Ramadan, nu 55 jaar, is altijd de welsprekende woordvoerder geweest van de Europese islam, een intellectueel met een flinke dosis charisma, een redenaar die vloeiend Frans en Engels spreekt, een knappe verschijning,  een vriendelijk man, een diplomaat die met eindeloos geduld zegt wat hem bezighoudt. Iemand die in de smaak valt bij veel westerlingen, omdat hij het moslimfundamentalisme en de uitwassen daarvan duidelijk afwijst. De Koran is ontstaan in een heel andere context dan de wereld die we nu kennen, zo oordeelt hij. Het Heilige Boek  verkondigt weinig onveranderlijke principes: veruit de meeste Koranverzen zijn vatbaar voor interpretatie. Dat is het toch wat we graag horen? Tegelijk vindt hij ook bij de moslims in Europa gretig gehoor. Hij herhaalt het in moskeeën, universiteiten en voor de camera’s: de Islam blijft in Europa, maar denk niet dat jullie er automatisch aanvaard worden: leer er de taal, respecteer er de wetten, wees loyaal jegens de samenleving en waardeer de vrijheid die je er hebt. Wij moslims horen thuis in Europa en wij aanvaarden volop de moderniteit.

Het terroristisch geweld van de voorbije jaren keurt Ramadan streng af, maar hij ergert zich ook aan de manier waarop de islamdiscussie wordt herleid tot de kwestie van de hoofddoek en de afwijzing van homoseksualiteit. Velen in het Westen zien hem als een bruggenbouwer. Zijn moeilijke relatie met het wahabitische Saoedi-Arabië leverde hem in onze contreien extra geloofwaardigheid op. De stad Rotterdam huurde Ramadan in als integratie-adviseur en hij was er gastdocent aan de Erasmusuniversiteit. Aan die samenwerking komt een einde wanneer hij tussendoor ook blijkt te werken voor een Iraanse televisiezender, nota bene een omroep van een land waar homo’s worden opgehangen.

Janusgezicht ?                                                                                                                                                        

Een mens kiest zijn afkomst niet, maar in het geval van Tariq Ramadan is die toch relevant. Geboren in Zwitserland (hij heeft inmiddels de Franse nationaliteit aangevraagd) is hij de kleinzoon van Hassan al-Banna, oprichter van de Moslimbroederschap in Egypte. Na het verbod op deze organisatie, na een mislukte aanslag op de Egyptische leider Nasser in 1954, wijkt de familie Ramadan uit naar Zwitserland. Doel van de Broederschap, waarvan Tariq Ramadan zegt afstand te hebben genomen, is om seculiere democratische regeringen te vervangen door een islamitisch kalifaat onder de sharia, de islamitische wet.

In Zwitserland laat Ramadan zich in de jaren 90 al opmerken met een felle campagne tegen een toneelstuk van …Voltaire: Le Fanatisme ou Mahomet le Prophète’ een aanklacht tegen religieus fanatisme. Hij krijgt zijn zin, want het stuk wordt niet opgevoerd. Later zal Ramadan zijn rol in deze kwestie minimaliseren. In een tv-debat met de latere Franse president Nicolas Sarkozy lijkt hij op te komen voor de steniging van vrouwen, wat hij later nuanceert: hij is tegen die steniging, maar pleit om tactische redenen voor een moratorium, een tijdelijk afzien van deze strafuitvoering. Het nodige opzien baren de bandopnames waarvan de Franse onderzoeksjournaliste Caroline Fourest gewag maakt in haar boek Frère Tariq waarin het werk van de geleerde gefileerd wordt. Ramadan zou onder meer verkondigen dat een man en een vrouw, tenzij met elkaar gehuwd, zich niet samen in een kamer horen op te houden; mannen en vrouwen kunnen elkaar maar beter niet de hand schudden en gemengde zwembaden, dat kan voor de goede moslim  echt niet door de beugel…

Onmogelijke brugfunctie                                                                                                                     

Maar de betrokkene vindt veel van deze en andere dergelijke uitspraken nogal uit hun verband gehaald. In Mon intime conviction schrijft hij: ‘Een bemiddelaar is als een brug en een brug hoort nooit bij één enkele oever. In wat hij zegt zit altijd wat te veel van de andere kant, hij wordt ervan verdacht van twee walletjes te eten. Door de enen wordt hij als te westers gezien, door sommige westerlingen als te veel een moslim. Aan de mensen op beide oevers moet de bemiddelaar bewijzen dat hij tot hun kamp behoort. Als passie en emotie oplaaien in het debat, dan worden een genuanceerde mening, kritiek en zelfkritiek al vlug verdacht gevonden. De nuance wordt dan al vlug ervaren als dubbelzinnigheid.’

« Un médiateur est un pont, et un pont n’appartient jamais à une seule rive. Il est toujours un peu trop de “l’autre côté”, toujours soupçonné de “double” loyauté. Ainsi, j’étais toujours “un peu trop occidentalisé” pour certains musulmans, et “un peu trop musulman” pour quelques Occidentaux. Des deux côtés de la rivière, le médiateur doit donc prouver sa pleine appartenance. Lorsque la passion et l’émotivité l’emportent et colonisent les débats, l’intervention nuancée, critique et autocritique, devient suspecte, et la nuance est vite perçue comme de l’ambiguïté

Voor Ramadan is het proces dat hem wacht een mokerslag. Zelfs in het emiraat Qatar dat hem de hand boven het hoofd hield is hij niet langer welkom. En dat terwijl Qatar jarenlang betaalde voor zijn leerstoel aan de universiteit van Oxford. De hele affaire tast onherroepelijk de geloofwaardigheid van Ramadan aan. Velen zullen hun vooroordelen tegen deze man bevestigd zien. Dringend gezocht: nieuwe, onverdachte pleitbezorgers van een tolerante Europese islam.