Catalaanse eenheidslijst voor onafhankelijkheid in de maak

Gisteren maakten de liberale nationalisten en de sociaaldemocratische republikeinen van Catalonië bekend dat ze tot een principeakkoord gekomen zijn. Voor de vervroegde Catalaanse verkiezingen van 27 september 2015 zouden ze met een eenheidslijst komen die door het maatschappelijke middenveld getrokken moet worden. Enkel de liberale minister-president Artur Mas en de republikein Oriol Junqueras zouden daarbij als beroepspolitici op de lijst komen. Op een definitief akkoord is het echter nog wachten. Toch is het een zeer opmerkelijke evolutie in het Catalaanse politiek landschap dat momenteel volledig wordt hertekend.

Regeringskartel CiU is voorgoed gebroken

Een maand geleden kwam het, na lang getouwtrek, tot een breuk binnen de regerende coalitie van Convergència i Unió (CiU), het centrumrechtse kartel dat sinds 1978 bestond uit de liberale Convergència Democràtica de Catalunya (CDC) van Artur Mas en de kleinere christendemocratische Unió Democràtica de Catalunya (UDC). Het partijbureau van UDC heeft uiteindelijk klare wijn moeten schenken en heeft zich bij meerderheid tegen het huidige onafhankelijkheidsproces gekeerd. Een intern partijreferendum over de kwestie mondde uit in een Pyrrusoverwinning voor deze laatsten: de supporters van de partijvoorzitter Josep Antoni Duran i Lleida behaalden 50,54% van de 4095 stemmen, en het kamp pro onafhankelijkheid, met onder andere de voorzitster van het Catalaanse parlement Nùria de Gispert i Català, behaalde 46,51%.

De diepe interne verdeeldheid leidde tot publiek uitgevochten twisten binnen UDC: tot nu toe zijn al een tiental regionale partijbesturen overgegaan tot de ontbinding van hun regionale afdelingen, waaronder ook deze van de regio Barcelona. Allen scharen ze zich achter het nieuwe initiatief van de pro-onafhankelijksvleugel: Demòcrates de Catalunya (Democraten van Catalonië), dat zich als christendemocratische partij wil voegen bij het onafhankelijkheidsproces. De meest recente peilingen geven aan dat het overblijvende UDC 2 tot 7 Catalaanse parlementszetels zou kunnen binnen halen, t.o.v. de 15 momenteel (op 135). Hoewel deze peilingen nog geen rekening hielden met de afgesplitste partij, zal UDC in geen geval aan 15 zetels geraken. Het was al langer bekend dat UDC een goede zaak deed met de historische verdeelsleutel binnen CiU: voor elke drie zetels voor CDC kreeg UDC er één. CDC liet deze verdeelsleutel ongemoeid om de vrede te bewaren. Het heeft uiteindelijk niet kunnen baten.

Het overgebleven UDC wordt nu een regionalistische partij. De goede banden van Duran i Lleida met de Spaanse conservatieve Partido Popular zou zelfs tot samenwerking kunnen leiden in het Catalaanse parlement. De Partido Popular heeft in Catalonië nauwelijks iets te verliezen: ze waren er nooit een partij van groot belang, maar nu zouden ze qua aantal zetels enkel nog beter doen dan de restpartij van UDC. Ook de Catalaanse afdeling van de Spaanse sociaaldemocraten, de Partit dels Socialistes de Catalunya (PSC), lijkt hetzelfde lot beschoren te zijn. Daar vonden de interne afrekeningen vorig jaar al plaats, na onenigheid over de volksraadpleging over onafhankelijkheid. Het gevolg was het opstappen van de ‘Catalanisten’ binnen de partij, die via een onafhankelijk platform richting ERC gingen, de Catalaanse republikeinen.

Van de Catalaanse naar de Spaanse krabbenmand

Wat met de vele afscheuringen, partijtwisten en breuken ondertussen duidelijk wordt, is dat de Catalaanse politiek zich begint te herdefiniëren volgens de nationale breuklijn. Wie tot een half jaar geleden het huidige politieke landschap zou voorspeld hebben, zou als een radicale gek weggehoond zijn. De veranderingen zijn dan ook dramatisch.

Met de vervroegde verkiezingen van 27 september ziet het er nu naar uit dat CDC en ERC een eenheidslijst zullen steunen met enkel hun respectievelijke partijvoorzitters als professionele politici. Artur Mas lanceerde na de officieuze volksraadpleging van 9 november 2014 het idee van een eengemaakte onafhankelijkheidslijst, gesteund door het maatschappelijke middenveld. Het idee werd gesmaakt binnen de onafhankelijkheidsbeweging, maar ERC zag in de zogenaamde ‘Lijst van de president’ enkel een partijpolitiek manoeuvre van Mas om het blazoen van CiU op te poetsen, besmeurd door enkele corruptiezaken en het besparingsbeleid. Een besparingsbeleid dat willens nillens moest uitgevoerd worden, aangezien de centrale regering de schaar zette in het Catalaanse budget (-20% tussen 2010 en 2012). Het antibesparingsdiscours tegen Artus Mas wordt ook opgevoerd door de Catalaanse ecosocialisten, de Catalaanse afdeling van Podemos en de antikapitalisten van Procès Constituent a Catalunya (Constituerend Proces in Catalonië) met o.a. zuster Teresa Forcades, die allen warm en koud blazen over het onafhankelijkheidsproces, de één al meer dan de ander.

Ook in de links-alternatieve hoek is de kans groot dat de Catalaanse ecosocialisten met Podemos en Procés Constituent de eenheidslijst zoals bij de recente gemeenteraadsverkiezingen herhalen. In Barcelona werd de burgemeesterssjerp nipt van CiU afgesnoept door Ada Colau met haar Barcelona en Comú (Samen Barcelona). Ze laten geen kans liggen om Artur Mas en zijn CDC aan te vallen over het sociale beleid. Dat de Catalaanse regering er wel een probeert te voeren, maar telkens geblokkeerd wordt door Madrid, wordt hierbij graag vergeten. Hoe ze dan wel een sociaal beleid willen voeren, is blijkbaar door de Spaanse staat te gaan hervormen. Ook de kwestie van de nationale minderheden zouden door hen -en de PSOE- opgelost worden door van Spanje een federale staat te maken. Om dergelijke grondwetswijziging open te verklaren is een 2/3 meerderheid vereist in zowel de Kamer van Volksvertegenwoordigers als de Senaat, waarna opnieuw algemene verkiezingen moeten uitgeschreven worden en de wijziging opnieuw een 2/3 meerderheid moet zien te verzamelen in beide kamers. Ieder die de Spaanse politiek volgt weet dat de kans en bereidheid hiertoe volledig onbestaand zijn. Zowel de Partido Popular als haar alternatieve protestpartij Ciudadanos zijn hier niet toe bereid. Ook een belangrijk deel van de PSOE staat hier weigerachtig tegenover. Een grondwetswijzing over de Spaanse staatstructuur zou m.a.w. nog niet eens aan de helft van de parlementszetels komen.

Hoewel vooral Podemos en de ecosocialisten deze valse hoop creëren (en de PSOE), begint het binnenskamers bij Procés Constituent te borrelen. Er is een deel van de beweging dat er zich bewust van is dat de nationale en sociale kwestie onafscheidelijk zijn. Nu de Catalaanse andersglobalisten van de CUP (Candidatura d’Unitat Popular – Kandidatuur voor Volkseenheid), radicaal voor onafhankelijkheid, lieten weten niet aan de eenheidslijst te willen deelnemen, is de vraag wat Procés Constituent zal doen. De verkiezingen zullen nu immers wel een duidelijk plebiscitair karakter krijgen, in tegenstelling tot de gemeenteraadsverkiezingen.

Eenheidslijst, een stand van zaken

Het idee van de eenheidslijst leek na de weigering van ERC eind vorig jaar begraven. Het aanslepende gekibbel binnen CiU en tussen CiU en ERC, zorgde voor een zakkend animo binnen de onafhankelijkheidsbeweging. ERC leek er zich ook niet populair mee te hebben gemaakt: de partij voor onafhankelijkheid plaatsen werd niet gesmaakt. De breuk van CDC met UDC en de peilingen hebben ervoor gezorgd dat ERC met Junqueras koers wijzigden. Hoewel ERC een regeringspact had met CiU, zonder zelf in de regering te stappen, hield met name UDC niet op ERC aan te vallen. Dat de factor UDC nu wegvalt, stelt de gemoederen binnen ERC meer gerust. De peilingen met kiesintenties, die in Spanje zeer regelmatig uitgevoerd worden, gaven aan dat CDC, ERC en CUP apart belang niet tot een meerderheid zouden komen. De kiezers pikten het verhaal van plebiscitaire verkiezingen zo niet. Wanneer er een eenheidslijst pro onafhankelijkheid gevormd zou worden, gesteund door het maatschappelijke middenveld, dan zou de kiezer het signaal wel klaar en duidelijk ontvangen.

Opgejaagd door de achterban en met besef voor de historische kans, aanvaardde Oriol Junqueras uiteindelijk de eenheidslijst van Artur Mas, op voorwaarde dat er geen politici aan te pas zouden komen. Het compromis lijkt nu te gaan worden dat enkel Mas en Junqueras als professionele politici op de lijst verschijnen. De lijst zou getrokken worden door publieke figuren die zich uitspraken voor onafhankelijkheid en de voornaamste onafhankelijkheidsbewegingen, die zich positief uitspraken over de eenheidslijst.

De onafhankelijkheidsbeweging

De Catalaanse onafhankelijkheidsbeweging wordt hoofdzakelijk gevormd door de Assemblea Nacional Catalana of Catalaanse Nationale Assemblee (ANC) en de Catalaanse cultuur- en taalentiteit Òmnium Cultural. ANC is een onafhankelijke organisatie die in 2011 het licht zag en op amper vier jaar tijd op meer dan 40.000 leden kan tellen (in totaal meer dan 80.000 vrijwilligers). Òmnium Cultural is een culturele organisatie die al meer dan 50 jaar ijvert voor de Catalaanse taal en cultuur, met meer dan 50.000 leden. Zij kozen resoluut voor onafhankelijk na 2010, toen duidelijk werd dat een normale beleving van de Catalaanse taal en cultuur binnen de Spaanse staat niet mogelijk zou zijn. Het Grondwettelijk Hof snoeide toen in het al gehavende autonomiestatuut van Catalonië, een uitspraak die de eerste van de massabetogingen in gang zette.

ANC en Òmnium Cultural werkten de laatste jaren samen om de massabetogingen en andere acties in goede baan te leiden, wat ze deden onder de naam ‘Ara és l’hora’ (Het uur is nu). Verder kunnen ze ook rekenen op de steun van AMI, de Vereniging van Gemeenten voor Onafhankelijkheid (Associació de Municipis per la Independència) en Súmate (Kom erbij), het kleine broertje binnen de onafhankelijksbeweging dat de Spaanstaligen voor Catalaanse onafhankelijkheid verzamelt.

Wat nu?

De eenheidslijst is voor Madrid een nachtmerrie. Het zit met een openlijk opstandige regio en met algemene verkiezingen in het najaar. De peilingen laten zien dat geen enkele traditionele partij, PP noch PSOE aan een meerderheid geraken, zelfs niet eens in coalitie met hun concurrenten, met aan de rechterkant Ciudadanos en met aan de linkerkant Podemos. De enige mogelijke coalitie zou dus een regering zijn van ‘nationale eenheid’, tenzij de Catalanen voor een politieke aardverschuiving zorgen binnen het Spaanse politieke bestel. Maar aan de Catalaanse kant is het spel nog niet gewonnen. De onafhankelijkheidsbeweging blijft zeer zwak scoren bij het talrijke Spaanstalige electoraat.

Het is nu wachten op een finaal akkoord. CDC, ERC, Demòcrates de Catalunya, ANC, Òmnium Cultural, Súmate en AMI moeten zonder de CUP tot een akkoord voor een verkiezingslijst komen. Op 10 weken van de verkiezingen. George Orwell slaakte bijna 80 jaar geleden al een diepe zucht over de verdeelde Catalanen (tijdens de Spaanse burgeroorlog): ‘Why can’t we drop all of this political nonsense and get on with the war?’ Laat ons hopen dat het in dit geval tenminste vredig blijft. Aan de Catalanen zal het – opnieuw – niet liggen.

© Reporters