Civil War: het is zover, de tweede Amerikaanse burgeroorlog

Civil War is een spectaculaire actiefilm over een uitgebroken burgeroorlog in de Verenigde Staten, waarbij het hele land op de rand van totale instorting staat en in chaos verkeert.

Een burgeroorlog is meestal wreder dan een gewone oorlog door de langdurige, diepe verdeeldheid binnen families en gemeenschappen. Er is meer willekeurig geweld met ernstige schendingen van mensenrechten omdat de strijdende partijen niet gebonden zijn aan gevestigde regels en vaak elkaars bestaansrecht ontkennen.

Burgeroorlogen gaan dan ook vaak gepaard met slachtingen en volkerenmoord. Ruim 600.000 Amerikanen stierven en 500.000 raakten gewond tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog tussen 1861 en 1865.

Hoeveel slachtoffers er vallen in Alex Garlands indrukwekkende en spectaculaire actiefilm Civil War is niet te schatten, omdat de strijd nog lang niet gestreden is in het gepolariseerde Amerika. Althans volgens Alex Garland, romanschrijver van The Beach (1996), scenarioschrijver van onder meer 28 Days Later (2003) en regisseur van sciencefictionfilms als Ex Machina (2015) en Annihilation (2018).

Amerikaanse sciencefiction?

Is Civil War dan pure Amerikaanse sciencefiction? Garland is een Brit en wat hij vertelt kan vandaag in elk gepolariseerd land gebeuren. Sciencefiction is het laatste waaraan je denkt tijdens de adembenemende gevechts- en achtervolgingsscènes.

Is het dan een typisch ‘wat als’ verhaal? Zelfs dat niet. En op de keper beschouwd is het ook geen film over de tweede Amerikaanse Burgeroorlog. Het is wel een film die kijkt door de lens van de oorlogsfotograaf én diepgaand reflecteert over hoe oorlogsjournalisten een burgeroorlog beleven.

Straf verhaal

Wanneer de ervaren Lee (Kirsten Dunst) en de jonge nieuwkomer Jessie (Cailee Spaeny) foto’s nemen, flitsen die op het scherm als zwart-wit foto’s, de enige bewijzen van wat er echt gebeurt tijdens de gevechten.

Samen met nestor Sammy en Reuters-journalist Joel trekt het viertal naar Washington DC om de president te interviewen. Die weigert na twee ambtstermijnen op te stappen. We zien hem in de openingsscène een overwinningsspeech oefenen.

Maar dat blijkt wensdenken, want nadat hij protesterende burgers laat bombarderen, besluiten Texas en Californië op te rukken richting Witte Huis. De twee staten die gewoonlijk politiek lijnrecht tegenover elkaar staan, vinden nu elkaar als de Western Forces  en proberen gewapenderhand de macht te grijpen.

Hondsbrutaal

Zullen de journalisten er op tijd geraken voor het ultieme interview, en voor de rebellen afrekenen met de president? Het geeft de film een spannende tijdsleutel en de allures van een roadmovie waarin de protagonisten voortdurend dreigen beschoten te worden.

Tijdens hun levensgevaarlijke tocht langs wegen vol verlaten auto’s, helikopterwrakken en lijken, toont de film de oorlogsgruwelen en herinnert er ons aan dat er enkel verliezers zijn in een oorlog.

Niet alles is levensbedreigend tijdens de burgeroorlog: sommige mensen doen alsof er niets aan de hand is en negeren de conflicten, zoals de eigenares van de boetiek waar de fotografen kleren kopen, maar waar wel scherpschutters op het dak klaarstaan. Maar de brutaliteit van de burgeroorlog wordt realiteit als het groentje Jessie foto’s moet nemen van twee gemartelde slachtoffers.

Heft in eigen handen

Echt grimmig en huiveringwekkend is ook hun ontmoeting met een onheilspellende militair die lijken in een massagraf met ongebluste kalk aan het bestrooien is terwijl hij zijn machinegeweer op de journalisten richt en vraagt: ‘Wát voor een Amerikaan ben jij?’

Hij en wij weten precies wat hij daarmee bedoelt en de stamelende journalist uit Hong Kong die naast het massagraf staat ook. Wat die ook antwoordt, wij weten allen wat er gebeurt als straks iedereen het heft in eigen handen neemt…

Pikant detail: Jesse Plemons, de echtgenoot in het echte leven van Kirsten Dunst (Lee in de film), dikwijls te zien in zachtmoedige rollen, vertolkt hier zijn meest memorabele bijrol als akelige, sadistische racist.

Republikeins of Democratisch

Is dat gedrag van die militair nu het gedrag van een Republikein of een Democraat? Verwijst de president in de film naar Donald Trump en de Capitoolbestorming? Je mag die vragen zeker stellen, maar regisseur Alex Garland heeft zeer bewust elke politieke connotatie vermeden. Terecht, en gelukkig maar.

‘Civil War is een film die zowel entertaint als aan het denken zet. Het is een film die de kijker uitdaagt om na te denken over de rol van de media, de aard van de oorlog en de fragiele staat van onze democratie. De film probeert in te gaan tegen de perceptie van journalisten’, zegt Garland. ‘De pers is extreem belangrijk als waakhond, als redelijke en doordachte blik op de wereld. Maar we luisteren er niet meer naar.’

Twee Amerikaanse filmklassiekers hebben de Amerikaanse Burgeroorlog als onderwerp: het romantische Gone With the Wind (1939) en het epische The Birth of a Nation (1915), met een verheerlijking van… de Ku Klux Klan. Civil War verheerlijkt helemaal niets en weigert resoluut elk hoera-patriotisme, eigen aan vele klassieke oorlogsfilms.

De film stelt wel vragen over de verantwoordelijkheid van journalisten. Op de vraag ‘Zou je mij nog fotograferen terwijl ze me doodschieten’, geven beide oorlogsfotografen geen antwoord. Dat doet Civil War op het einde van de film wel.