Stelt Spaanse regering legitimiteit Europese unie in vraag?

Wettelijk land, feitelijk land, revolutie

Als bij een individu het wettelijke en het feitelijk land te ver uit elkaar liggen, begaat dat individu een misdrijf. Het gedrag van dat individu roept vragen op, maar bedreigt de rechtsorde niet. Het individu stelt de legitimiteit van het staatsgezag niet in vraag. Anders is het wanneer het wettelijk land en het feitelijk land ver uit elkaar liggen voor een hele groep. Is de groep groot genoeg, dan begaat die groep niet langer een misdrijf, maar stelt die het staatsgezag ter discussie. Dan is er een revolutie aan de gang. Dat gebeurt vandaag in Catalonië.

De vraag naar een referendum in Catalonië is een legitieme vraag. Die vraag vindt steun in het supranationale recht, in het bijzonder dat van de Europese Unie. Daartegenover is de Grondwet van het staatsgezag dat ter discussie staat een zwak argument. Het geweld dat ontplooit wordt door een gezag dat verdampt, heeft geen impact. In tegendeel het wakkert de revolutie aan. De Spaanse regering heeft alle gezag verloren in Catalonië, zoveel is duidelijk. Wat meer is, de Spaanse regering heeft ook buiten Catalonië flink aan gezag moeten inboeten. De machtsontplooiing van de Spaanse Staat was volledig buiten proportie. Dat kan niet goed gepraat worden en dat kan niet zonder gevolgen blijven. De Spaanse regering heeft zelf haar legitimiteit ter discussie gesteld.

Het recht van de Europese Unie

Ten onrechte wordt voorgehouden dat het enkel over een interne Spaanse aangelegenheid gaat. Spanje is een lidstaat van de Europese Unie. Het wangedrag van een lidstaat ten aanzien van de waarden en de beginselen van de Unie kan niet (enkel) binnenin die lidstaat beoordeeld worden. Door zijn buitensporig optreden heeft de Spaanse regering zelf uitgelokt dat de legitimiteit van haar optreden op een hoger niveau moet beoordeeld worden. De Europese Unie is een rechtsgemeenschap die steunt op waarden. De waarden waarop deze Unie berust, zijn eerbied voor de menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, de rechtsstaat en eerbiediging van de mensenrechten, waaronder de rechten van personen die tot minderheden behoren. Het kan niet ontkend worden dat de Catalanen een minderheid vormen binnen de Spaanse Staat.

De waarden van de EU hebben de lidstaten gemeen in een samenleving die gekenmerkt wordt door pluralisme, non-discriminatie, verdraagzaamheid, rechtvaardigheid, solidariteit en gelijkheid van vrouwen en mannen (artikel 2 EU-Verdrag). De Europese Unie heeft, vanuit die waarden, ook doelstellingen. Eén van die doelstellingen is de vrede, haar waarden en het welzijn van haar volkeren te bevroeden (artikel 3, 1 EU-Verdrag). De Unie eerbiedigt haar rijke verscheidenheid van cultuur en taal (artikel 3, “ EU-Verdrag). De Unie draagt bij tot een wederzijds respect tussen de volkeren (artikel 3, 5 EU-Verdrag). Tenzij men ontkent dat de Catalanen een ‘volk’ vormen, kunnen zij de voornoemde waarden en doelstellingen inroepen.

De Europese Unie onderschrijft ook de beginselen van het Handvest van de Verenigde Naties (artikel 3, 5 EU-Verdrag). Eén van deze beginselen is het zelfbeschikkingsrecht voor volken (artikel1, 2). Eigenlijk kan men Catalonië op vandaag zien als een niet-zelfbestuurd gebied, als bedoeld in het Handvest van de Verenigde Naties, waarvoor Spanje de verantwoordelijkheid draagt. Aldus heeft Spanje de plicht om dat zelfbestuur te ontwikkelen en het Catalaanse volk daarin bij te staan en rekening te houden met de politieke aspiraties van het Catalaanse volk (artikel 73, b).

De Unie erkent tevens de rechten en vrijheden van het Mensenrechtenverdrag van Straatsburg (EVRM). De mensenrechten zijn algemene beginselen van het recht van de Unie (artikel 6, 3 EU-Verdrag). Het EVRM (artikel 16) verbiedt om beperkingen op te leggen aan politieke activiteiten van vreemdelingen. Dat zelfde principe moet op gevaar van discriminatie ook gelden ten aanzien van minderheden. Het EVRM waarborgt het recht op vrije meningsuiting (artikel 10). Een referendum is, zoniet de exponent van de vrije meningsuiting, toch een belangrijke vorm om die mening uit te drukken. De uitsluiting van die vorm van vrije meningsuiting met het oog op de verwezenlijking van het zelfbeschikkingsrecht van een volk, is onaanvaardbaar omdat dit afbreuk doet aan de beginselen waarop de Europese-Unie steunt. Ook de Spaanse grondwet staat op dat vlak niet boven het Unierecht. De Unie dient de nationale identiteit die besloten ligt in de politieke en constitutionele basisstructuren van de lidstaten te eerbiedigen, waaronder die voor regionaal en lokaal zelfbestuur (artikel 4, 2 EU-Verdrag).

De Europese instellingen moeten optreden

Voor de realisatie van die waarden en doelstellingen zal de Unie de passende middelen inzetten (artikel 3, § EU-Verdrag). Indien de doelstellingen van de Unie niet voldoende door de lidstaten worden verwezenlijkt, kan de Unie optreden (artikel 5, 3 EU-Verdrag).

Wanneer er een gevaar bestaat voor een ernstige schending van de waarden van de Unie door één van de lidstaten, kan de Europese Raad , na de lidstaat te hebben gehoord, dit constateren en aanbevelingen doen (artikel 7, 1 EU-Verdrag). We zijn met ons allen getuige geweest van de schending van de vrije meningsuiting en het recht op zelfbeschikking en politiek voeren. De Europese Raad is het aan de Europese gedachte verschuldigd om dit vast te stellen. Lukt de Europese Raad daar niet in, dan is de Spaanse regering erin gelukt om de legitimiteit van de Europese Unie in vraag te stellen, daar waar de Britten en enkele nationalistische partijen daar niet in geslaagd zijn.

Blijft die schending duren, dan kan de ernstige en voortdurende schending van de waarden van de EU door een lidstaat vastgesteld worden (artikel 7, 2 EU-Verdrag). Daarop kan de Raad de betrokken lidstaat schorsen van bepaalde rechten die voortvloeien uit de verdragen. (artikel 7, 3 EU-Verdrag).

Wanneer ten minste één miljoen burgers van de Unie, uit een significant aantal lidstaten, oordeelt dat een rechtshandeling van de Unie nodig is voor de uitvoering van de verdragen, kunnen zij de Europese Commissie verzoeken een passend voorstel in te dienen (artikel 11, 4 EU-Verdrag). Het wil ons voorkomen dat de Catalanen een rechtvaardige zaak hebben die hen in staat moet stellen om de uitdaging van artikel 11, 4 van het EU-Verdrag aan te gaan en meer dan één miljoen stemmen te verzamelen om de Europese Commissie voor haar verantwoordelijkheid te plaatsen.

Slotbedenking

Niet alleen het optreden van de Spaanse politie was buitentijds, de organisatie van het referendum was dat evenzeer. Misschien moet men er eens over nadenken om het referendum te herhalen, maar dan elektronisch. Dan zijn er geen stembrieven of brievenbussen meer in beslag te nemen. De servers die de operatie aansturen kunnen gemakkelijk buiten het land opereren of er kan buiten het land voor een dubbel gezorgd worden.