Catalonië voert legitieme strijd maar hoe

Mijn positie is helder: ik volg als Vlaming die de Vlaamse Beweging genegen is al jaren de ontwikkelingen in Catalonië met een fris hoofd en niet altijd met een warm hart. Ik heb altijd de indruk gehad dat ik slechts een stem hoorde, de Catalaanse, zonder wederwoord. Kan men dan ernstig oordelen?

Onderdrukte volkeren hebben recht op zelfbeschikkingsrecht, om zich na ontvoogding een betere toekomst mogelijk te maken, beter dan in de actuele situatie mogelijk zou zijn. Onderdrukking creëert een recht op opstand, maar of die lukt is een vraag, een andere is of men naderhand wel een goede staatsordening kan vinden. Het blijft merkwaardig dat links en uiterst links in Catalonië een stevige vinger in het onafhankelijkheidsdebat hebben en dat rechtse Vlamingen, volgens de publieke opinie in Vlaanderen, daar geen graten in zien. Het gaat, hoor ik dan, om het recht op zelfbeschikkingsrecht, dat wij ook willen realiseren via onafhankelijkheid. Dat referendum zorgt nu voor veel geraas in Madrid en Barcelona, met wederzijdse verwijten van ongeoorloofde inbreuken op de regels van de democratische besluitvorming en de bepalingen van de Grondwet.

Geschiedenis

Wie de geschiedenis van Catalonië wil begrijpen zonder oog te hebben voor de geschiedenis van Aragon, Castilië en Frankrijk, de Nederlanden zelfs, ook de oordelen van een Voltaire, moet fataal blinde vlekken laten. De legitimiteit om onafhankelijkheid na te streven kan men niet zomaar baseren op verre geschiedenis. Maar de geschiedenis van Spanje is complexer dan de Catalanen telkens weer aandragen.

Het merkwaardige is dat we de negentiende eeuw in Europa maar niet lijken te begrijpen, want er vonden toen twee tegengestelde evoluties plaats: gezien de toename van bestuurlijke instrumenten en een liberaal gefundeerd nationalisme groeide de drang naar economische en culturele unificatie.

In Frankrijk heeft het tot de onderwijswetten van 1905 geduurd voor de taaleenheid gerealiseerd werd, terwijl die andere evolutie, op een bedje van Romantiek, de eigenheid van regio’s en kleinere gemeenschappen, ook weer werd aangejaagd. Dat spanningsveld bestond in meerdere landen, waar de regeringen de centrale macht wisten uit te breiden. In Spanje komt daar bovenop dat tijdens de negentiende eeuw een lange periode van instabiliteit zorgde voor politieke wankelmoedigheid. Ook in de twintigste eeuw, vanaf 1912 ongeveer blijkt politiek Spanje niet tot vreedzaam samenleven te komen. Iemand als Miguel Primo de Rivera poogde met de harde hand te problemen op te lossen, terwijl elders niet zonder moeilijkheden de spanningen tussen rechts en links wel meer parlementair en democratisch een oplossing vonden. In Spanje duurde dat tot 1975, toen Franco stierf en na wat zoeken een parlementaire democratie en rechtsstaat het licht zagen en de Spanjaarden, dankzij het lidmaatschap van de EEG, later de EU, ondersteuning kregen voor wat infrastructuur aangaat. Spanje, ook Catalonië vervelden snel, ook cultureel en in levensbeschouwelijk opzicht.

Onderdrukking

Catalanen verwijten Madrid onderdrukking, maar het enige wat ze niet kregen als regio was financiële autonomie, wat Baskenland wel kreeg. Barcelona kreeg in 1992 de Olympische Spelen met de steun van Madrid en bovendien heeft Catalonië een schuld opgebouwd bij de centrale schatkist. Als Catalonië een nettobetaler is, dan is de vraag hoeveel ze krijgen voor alle financiële stromen die elke regio krijgt op grond van demografische parameters die voor elke regio gelijk zijn?

Kan een autonome regio ook een discours ontwikkelen dat zichzelf voortdurend op de voorgrond plaatst als de beste, meest uitgelezen en uitmuntende cultuur, die de beste arbeidsethos zou kennen? Zoveel zelfverzekerdheid hebben de Vlamingen nooit aan de dag gelegd, want er was altijd al een zekere tweespalt: wat we zelf doen, doen we beter, werd niet ernstig genomen in de publieke opinie. In Catalonië lijkt daar van links tot rechts weinig twijfel over te bestaan.

Wie de situatie van Catalonië stuitend vindt, met een Vlaamse bril op, zonder oog te hebben voor de andere regio’s van Spanje en de Catalaanse neerbuigendheid ten aanzien van Madrid, Andalusië en andere regio’s niet wil onderzoeken, kan de Catalaanse vrienden alleen maar veel geluk toewensen. Ik vraag me in gemoede af of de Catalanen echt beter af zullen zijn als ze de trossen los gooien, op eigen gezag gaan varen. Linkse, uiterst linkse partijen drijven de onafhankelijkheidsstrijd aan en mag men dat ook laten wegen in de waardering van dat referendum? Een positief liberaal maatschappijproject ziet men er niet, een exclusief en etnisch nationalisme loert om de hoek. Nationalisme kan men best wel waarderen, maar als het neigt naar zelfoverschatting en zich afsluiten, kan het voor de burgers op korte termijn een flinke ontgoocheling opleveren. Het is gemakkelijker de strijd tegen iets te voeren, dan een goede politieke orde op te bouwen.