De Conferentie over de Toekomst van Europa: een maat voor niets

De Conferentie over de Toekomst van Europa is afgerond. Meer dan een jaar lang gingen burgers met elkaar in debat. Of dat was toch de bedoeling. Het lijkt er vooral op dat bepaalde politici, academici, lobbyisten en belangengroepen het debat hebben gestuurd. Het resultaat van deze zelfverklaarde hoogmis van de Europese democratie is een lijst van amper 49 voorstellen. De berg heeft een muis gebaard. En dan is het nog wachten op de uitvoering.

Meermaals werd gewaarschuwd dat de Toekomstconferentie de verkeerde kant uit ging. Die vrees blijkt nu meer dan terecht. Onder het mom van burgerparticipatie slaagden eurofederalisten erin de pen stevig vast te houden. Op enkele zinvolle voorstellen na staan de aanbevelingen vol ideeën zoals transnationale lijsten, een rechtstreeks verkozen Europese president of zelfs een Europese senaat. Alsof de burgers daarvan wakker liggen.

Burgerparticipatie

Ik kan me niet van de indruk ontdoen dat burgerparticipatie in deze Conferentie betekent dat belangengroepen die er de ‘juiste’ mening op na houden een megafoon krijgen. Amper kwamen burgers aan het woord die spraken over het lokale niveau, betrokkenheid, Europese bureaucratie, overdreven regelneverij, de kloof met Europa… Er lijkt maar één aanvaardbare stelling: méér Europa. Dat ging zelfs zo ver dat de EU plots bevoegd zou moeten zijn voor het verplichten van crèches in ondernemingen. Of dat was althans waar de Toekomstconferentie van droomde.

Natuurlijk is er bij de verkozen politici in de Conferentie geen eensgezindheid over zulke absurde voorstellen. Met een mandaat van hun kiezers trachtten sommige politici tegengewicht te bieden aan wat de consensus in de eurobubbel gebiedt. Maar ze kwamen van een kale reis thuis. In de Toekomstconferentie leek men te vergeten dat de meest betrouwbare burgerparticipatie de uitslag van de verkiezingen is.

Tijdens debatten werd gezwaaid met ‘burgerrapporten’, netjes opgesteld door academici en experten. Dat representatieve democratie het fundament is waarop het Europese huis werd gebouwd, werd gemakshalve vergeten. Via diplomatische trucs werd het gebrek aan consensus weggemoffeld. ‘We zijn het unaniem eens, behalve dan wat enkele detailpunten betreft’, luidt de conclusie. En de Europese trein raasde in volle vaart voort. Tijdens sommige debatten werden teksten met handgeklap goedgekeurd of werden al te kritische sprekers het woord geweigerd.

Europese grondwet

De Toekomstconferentie had tot doel een inclusieve denkoefening te zijn over de richting die de EU de komende decennia moet uitgaan. Alle stemmen zouden worden gehoord. Quod non. Het ware doel bestond erin momentum te creëren voor het bijeenroepen van een Europese conventie met het oog op het wijzigen van de bestaande verdragen, zeg maar een Europese grondwet installeren.

Nog voor de Franse President Macron zijn slotspeech van de Conferentie gaf, begonnen de eerste stemmen al op te roepen dat het tijd is voor zo’n conventie, en dus voor verdragswijzigingen. Dat zou hetgeen zijn wat de burgers willen. Belangrijk detail: verdragswijziging was nochtans nooit het doel van de Conferentie.

Het herzien van de Europese verdragen opent de doos van Pandora. Voor eurofederalisten is het dé uitgelezen kans om werk te maken van een Europese Superstaat die de nationale soevereiniteit uitholt. Het is bijzonder opvallend dat ze via de Toekomstconferentie proberen te bewerkstelligen waarvoor ze via democratische verkiezingen nooit een meerderheid vonden. Het is nog cynischer dat Vlaamse partijen in eigen land steevast stellen dat burgers ‘niet wakker liggen van institutionele zaken maar wel van goed bestuur’. Maar op Europees niveau wordt onze nachtrust dan toch verstoord door de nood aan institutionele hervormingen.

Lange oefening

Een ding is duidelijk: eerder dan een slotverhaal is de Toekomstconferentie een startschot, het begin van een lange oefening waarbij verschillende visies over Europese integratie tegenover elkaar staan.

Het eurofiele kamp speelde deze week al zijn openingszet door in het Europees Parlement op te roepen tot een pan-Europese kieskring met kandidaat-presidenten als lijsttrekkers (‘Spitzenkandidaten’). Een eerste stap richting de Verenigde Staten van Europa.  Alsof de inwoners uit Malta en Cyprus plots een kandidaat uit Finland kennen of steunen, laat staan dat ze hun bezorgdheden kunnen overmaken.  Daartegenover staan de blinde eurosceptici die door de eigen navelstaarderij niet inzien welke immense meerwaarde Europese samenwerking teweegbracht.

Daartussen bevinden zich de eurorealisten. Diegenen die de EU omarmen en willen verbeteren door er kritisch naar te kijken. Die geloven in de kracht van de eigen gemeenschap én in de meerwaarde van verregaande samenwerking. Het is aan hen om in dit belangrijk debat de nuance te bewaren, die bij de twee andere groepen kwijt lijkt te zijn. Laten we vooral hopen dat deze Toekomstconferentie er vooral niet toe heeft bijgedragen dat de kloof met Europa nog groter wordt.