De correcte burger en de brandstichters

In 1948 is de Zwitserse auteur Max Frisch (1911-1991) in Praag getuige van de geweldloze coup door de stalinistische communisten die een einde maakte aan de democratische republiek die nog maar net uit het puin van de Nazibezetting en de Tweede Wereldoorlog herrezen was. In 1953 gebruikte hij zijn dagboeknotities over die gebeurtenissen om een hoorspel te maken voor de Beierse radio, en in 1958 werd het toneelstuk Biedermann und die Brandstifter (Biedermann en de brandstichters) voor het eerst opgevoerd.

Herr Biedermann – de naam “bieder” verwijst naar een tolerante en progressieve, zeg maar politiek correcte burger boven elke verdenking – krijgt bezoek van twee nogal ruwe gezellen, die met aandrang een beroep doen op zijn gastvrijheid. Ze zijn wel niet het type waar Herr und Frau Biedermann normaal mee omgaan, en hun grapjes zijn niet bepaald verfijnd, maar met een beetje tolerantie en groothartigheid kunnen de Biedermanns dat wel door de vingers zien. Wanneer hun enigszins verbaasde gastheren hen vragen, wat ze van plan zijn, zeggen de gasten in steeds duidelijkere termen dat ze die vaten benzine en die lonten die ze in de garage opslaan nodig hebben om een grote brand te stichten. De Biedermanns vinden dit lichtjes verontrustend, maar ze begrijpen dat het hier om een vorm van volkse humor gaat die ze wel niet voluit kunnen waarderen, maar allez, als die mannen zo’n grappen maken zal dat wel hun cultuur zijn, niet?

Zo kunnen de brandstichters, want het zijn échte misdadigers, rustig hun gang gaan en met hun min of meer smakeloze humor en bedenkelijke uitspraken de Biedermanns een tijd lang amuseren. Tot ze tot de daad overgaan en het huis en de stad inderdaad in brand steken en het voor de Biedermanns jammer genoeg te laat is, plechtig te verklaren dat ze dat helemaal, maar dan ook echt helemaal niet gewild hadden.

Aan het einde van het stuk declameert het koor:
Zinloos is veel, en niets
Zinlozer dan dit verhaal:
Dat, eens dat het in brand gevlogen is,
Velen gedood heeft, ach, maar niet allen
en helemaal niets veranderde.
Eerste ontploffing.
De koorleider:
Dat was een gasmeter.
Tweede ontploffing.
Koor:
Wat namelijk allen vooruitzien
Lang genoeg,
Toch gebeurt het aan het eind:
Dwaasheid,
Die nu niet meer kan geblust worden,
Het noodlot genoemd.
Derde explosie.
De koorleider:
Nog een gasmeter.
Er volgt een reeks vreselijke ontploffingen.
Koor:
Wee ons! Wee ons! Wee ons!

Mocht iemand zich afvragen waarom ik uitgerekend deze donkere dagen opnieuw aan dit beklijvende stuk van Max Frisch moest denken, mag hij me altijd contacteren.