De EU kan niet beter zijn dan haar leden

Ter herinnering: de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft op 11 maart covid-19 officieel tot pandemische ziekte verklaard. De Italiaanse Premier Conte had twee nachten tevoren de algemene lock-down uitgeroepen. België kwam hiermee een week later. Andere landen volgden stapvoets en op verschillende manieren. Terwijl België zijn grenzen dichtgooide, kunnen vandaag Duitsers bijvoorbeeld nog naar Nederland.

De Europese Commissie is geen regering

Dit alles is nu drie-vier weken geleden. Wat kan men doen in vier weken? Wat kan een EU doen en wat kan een Europese Commissie doen? De Europese Commissie is geen regering. Zij kan niet tot een lock-down besluiten of het dragen van mondmaskers verplicht maken. De Commissie en de hele EU zitten in een keurslijf van structuren en juridische regels. Zij hebben zelfs een Treaty, een Grondverdrag dat vastlegt wat op Europees vlak mag gedaan worden en wat niet. Dit wilden de lidstaten zo, en zij hebben dit zo besloten. Zij willen (en moeten) alles onder controle houden, en voorkomen dat hun Europese creaturen een eigen leven gaan leiden.

De coronacrisis is één chaos. Beetje bij beetje leerde iedereen a) hoe zwaar die ziekte is, b) hoe besmettelijk en c) hoeveel er in de ziekenhuizen en de zorgsector allemaal mankeert. Ieder EU-land kwam daar op een andere manier en op een ander tijdstip achter. Hoe kon de Europese Commissie deze kakofonie van verschillende opvattingen en aanpak coördineren? Tot op de dag van heden is men het niet eens of de gewone burger ook een mondmasker moet dragen, of waar nu precies het probleem met de tests zit: is het te ingewikkeld of is er te weinig testmateriaal?

Wij hebben geen idee hoe lang dit gaat duren. Iedere dag staren wij naar de cijfers en hopen op de piek. In België was die al voor einde maart aangekondigd. Deadlines voor de versoepeling van de regels worden genoemd en weer verschoven. De Europese Commissie beweert, aan een exit strategy te werken. Alleen weet men niet hoe lang de epidemie zal duren en hoe de wereld er dan precies zal uitzien. De verwarring in de lidstaten weerspiegelt zich in verlamming en soms hectische reacties van de Commissie. Sommige lidstaten beginnen pas onder covid-19 te begrijpen hoe sterk zij in de medische sector hebben gesnoeid de afgelopen jaren.

Wat had de Europese Unie al wél kunnen doen?

Tegen de grensafsluitingen vermocht de Commissie niets. In het begin heeft zij nog net sommige lidstaten ervan kunnen weerhouden om ook het goederenvervoer te beperken. Volgens de Schengenregels (en wij kennen die van de migratiecrisis ) kan in noodgevallen ieder land zijn grenzen voor een beperkte periode afsluiten.

Paneuropese coördinatie is iets waar de Commissie het initiatief kan nemen, maar dan moeten de lidstaten bereid zijn mee te doen. Afsluiting van de Europese buitengrenzen en verstrengde controles waren dan zeker aan de orde geweest. Maar hoe kan men tot overeenstemming komen, als een land als Spanje pas drie weken na het eerste covidsterfgeval de juiste diagnose kan stellen?

Het opstarten van een gemeenschappelijk organiseerde openbare aanbesteding voor alle noodzakelijke hulpgoederen is zeker een goed initiatief en had al vroeger kunnen komen, en hiermee samenhangend ook het versoepelen van EU-voorschriften voor de inkoop van mondmaskers, schutkledij, zuurstofapparaten en medicijnen.

Is solidariteit altijd mogelijk?

Solidariteit is iets voor mensen en landen met wie het goed gaat, die genoeg hebben en wier buurman plotseling in een catastrofe terechtkomt. Dan kan men helpen, want men weet over hoeveel dekens, waterflessen, hulpmaterialen en medicijnen men beschikt. Maar als iedereen in dezelfde catastrofe zit, alleen op een verschillend tijdstip, hoe weten de verantwoordelijken dan hoeveel mondmaskers en dergelijke kunnen worden afgestaan? Men weet niet hoe hoog de piek wordt noch wanneer die komt, en misschien volgt achteraf nog een tweede golf? In dit soort situaties is het best begrijpelijk dat iedereen in eerste instantie aan zijn eigen burgers denkt. En daar waar het mogelijk is, waar men bijvoorbeeld over een voldoend aantal aan intensive care-bedden beschikt, werkt de solidariteit inderdaad.

Is er voldoende financiële hulp voor de zwaarst getroffenen?

Het geld vloeit in stromen. Op 19 maart heeft de ECB 870 miljard euro in de EU-economie gepompt (naast de 20 miljard die sowieso iedere maand ter beschikking worden gesteld). Dit geld kan geleend worden door banken, overheden of bedrijven. De Europese Investeringsbank in Luxemburg (EIB) gaat een bedrag van 240 miljard euro vrijmaken, hoofdzakelijk bedoeld voor kmo’s.

Regels worden versoepeld, nieuw geld doelgericht ter beschikking gesteld

De Commissie is op 2 April begonnen met een cash-injectie van 8 miljard om onder andere medisch materiaal te kopen, en artsen of zorgverleners te betalen. Zij heeft de regels voor de Cohesie-, Regionale en Sociale fondsen opengesteld (gezien het hierboven beschreven juridische ‘keurslijf’ geen simpele beslissing !).  Feitelijk betekent dit dat ieder land het geld wat hem toekomt kan rondschuiven zoals het wil. Met deze versoepeling zou het mogelijk zijn dat het geld voor Henegouwen naar Vlaanderen kan gaan als hier het virus heviger tekeergaat en Vlaanderen het economisch moeilijker te verteren krijgt. De Commissie heeft hierover dan niets meer te zeggen. Alleen moet men het binnen België wel eens worden. Solidariteit dus!

Ursula von der Leyen heeft gisteren het initiatief ‘SURE’ gelanceerd. Het model komt uit Duitsland en heet daar Kurzarbeitergeld. Duitsland werkt hiermee al lang. Iedere keer dat de economie in een tijdelijke crisis verkeert, wordt het de bedrijven mogelijk gemaakt hun werknemers te behouden, en de overheid betaalt voor de tijd dat deze werknemers minder of niet werken. De EU stelt hiervoor 100 miljard euro ter beschikking, als lening. Aan solidariteit denkend blijft de vraag: wie krijgt hiervan hoeveel? Het is al duidelijk gezegd dat het grootste deel naar Italië, Spanje en Frankrijk gaat. Maar ook zij kunnen niet boven de 60%  uitkomen. Commissieverantwoordelijken zeggen iedere eurocent uit de EU-begroting te zullen persen om die in covidgerelateerde activiteiten te stoppen. Vrijdag heeft de Commissie de toezegging gedaan om voor vier maanden de btw en accijns te laten vallen op medische goederen die uit derde landen in de EU worden geïmporteerd.

Is niet alle geld gelijk?

En dan hebben wij nog het Europees Stabiliteitsmechanisme (ESM), een fonds ontstaan middels de bijdragen van EU-lidstaten in de nasleep van de Griekenlandcrisis. Het ESM beschikt over een uitleencapaciteit van meer dan 400 miljard. Die landen die het meest de behoefte voelen en de grootste klacht inbrengen vanwege de mankerende solidariteit, zien een lening van het ESM niet zitten. Bedacht voor de redding van banken, hebben zulke leningen voor hen een geur van faillissement. En aan een lening van het ESM zijn condities verbonden, een element waar sommige landen ook niet van houden.

Maar het toverwoord is Coronabonds, een nieuw label voor de oude Eurobonds, een financieel middel dat voor het bevechten van de corona-epidemie niet (of nog niet) ter beschikking staat.

Hier gaat het om het principe hoe men in de EU schulden maakt. Het is een oude wens van landen als Italië, Griekenland, Frankrijk of Spanje om van hun hoge rentevoeten af te raken ten koste van landen die het economisch beter doen. De covidcrisis opent dan de deur voor iedere EU-lidstaat om in de gemeenschappelijke eurozone leningen aan te gaan. Er worden dan schulden gemaakt waarvoor iedere buurman mee aansprakelijk zal zijn. Dit is niet alleen een financieel-technische uitdaging maar in het bijzonder een democratisch probleem. Italië maakt dan schulden op basis van een politiek waarover de Belgische of Duitse burger niet mee kan beslissen.

Solidariteit tussen regeringen of solidariteit met mensen?

De jongste twee weken zijn wij hierover haast in een oorlog verzeild geraakt tussen Nederland/Duitsland aan de ene kant, en Italië/Frankrijk/Spanje aan de andere. Het woord ‘solidariteit’ stond weer centraal. Maar Eurobonds hebben niets te maken met het bevechten van de corona-epidemie. We riskeren hier een aanslepende strijd binnen de EU die tijd en aandacht wegneemt voor het nadenken over, en het opstellen van plannen en projecten die de zieke EU kunnen helpen te overleven op basis van het bestede geld. De Eurogroup heeft nu 2 weken om zich erover te buigen hoe landen met een te hoge staatsschuld versoepelingen kunnen krijgen bij het maken van weer nieuwe schulden. Dit is al heel wat en Italië &co zullen hierbij geen slechte beurt maken.

Er bestaat niet alleen een vraag naar solidariteit tussen de EU-landen, maar ook naar solidariteit tussen de nationale regeringen …en hun burgers. Hier helpt het binnenfietsen van politieke eisen in tijden van menselijke nood niet.