De langzame implosie van de Vijfsterrenbeweging

In maart 2018 behaalde de Movimento Cinque Stelle  (M5s) of Vijfsterrenbeweging bij de Italiaanse parlementsverkiezingen haar beste resultaat ooit: 11 miljoen stemmen of 32 procent. De burgerbeweging werd de grootste fractie en kon maar liefst 348 volksvertegenwoordigers afvaardigen naar de beide kamers. Echter, in minder dan twee jaar halveerde haar electorale kracht en bij de laatste Europese verkiezingen behaalde ze nog slechts 4,5 miljoen stemmen. In de laatste peilingen scoren de Grillini (vernoemd naar de oprichter van de partij, de komiek Beppe Grillo) nog amper zestien procent. Intern heerst er dan ook steeds meer onrust, ruzie en chaos, waardoor er aan de lopende band kamerleden en senatoren de partij met slaande deuren verlaten.

Niet meer dan €5000 bruto verdienen

Alleen al vorige week verlieten drie volksvertegenwoordigers de M5s-fractie.  Anderen zullen waarschijnlijk snel volgen, gezien de interne tuchtcommissie van de beweging 47 parlementsleden op het matje heeft geroepen wegens het niet naleven van de teruggaveplicht van een deel van hun salaris. Elke verkozene mag volgens de statuten van de M5s niet meer dan €5000 bruto verdienen. Alles wat daarboven valt, moet men overschrijven naar een speciaal daarvoor opgericht sociaal investeringsfonds. Negen van hen, waaronder vijf senatoren, betalen sinds een jaar geen bijdrages meer, en dreigen daarom uit de partij gezet te worden.

De voorbije twee jaar verloor de M5s-fractie reeds achttien volksvertegenwoordigers, waaronder de voormalige minister van Onderwijs Lorenzo Fioramonti. Deze academicus uit Rome nam eind decemberontslag uit de regering uit protest tegen het gebrek aan middelen voor het onderwijs. In een interview bekritiseerde  hij echter ook de politieke leiding van de beweging, vooral dan het gebrek aan interne democratie en verkeerde strategische keuzes. Hij kondigde niet veel later de vorming aan van een nieuwe parlementaire groep met andere dissidente parlementsleden van de M5s.

Kritiek op te pro-Europese koers van Di Maio

Ook de uitsluiting van senator Gianluigi Paragone, wegens zijn  stem tegen de begrotingswet, oogstte intern veel kritiek. Deze ex-hoofdredacteur van Radio Padania, met nauwe banden in Lega-kringen, was lang een van de meest kritische stemmen binnen de beweging. Hij veroordeelde luidop de steeds centristischere en pro-Europesere koers van Di Maio. In zijn protest werd Paragone ondersteund door Alessandro Di Battista, ooit een van de belangrijkste leiders van de beweging en vandaag een steeds kritischere, en linksere, buitenstaander.

Of er daadwerkelijk een afsplitsing komt, is moeilijk te zeggen. In tegenstelling tot de Partito Democratico (PD), kent de Vijfsterrenbeweging geen duidelijke interne fracties, waardoor een afscheuring zoals die van Italia Viva, geleid door voormalig premier Matteo Renzi, weinig realistisch lijkt. De regels voor het vormen van nieuwe parlementaire fracties zijn eveneens aangescherpt in deze legislatuur. Vandaag heeft men minimum twintig kamerleden of tien senatoren nodig. Gezien de steeds grotere verdeeldheid en ruzies in de beweging zou men echter wel eens snel aan de benodigde aantallen kunnen komen.

Electorale opdoffers

Maar ook na het vertrek van de dissidente stemmen, bleef de laatste weken de interne kritiek op het leiderschap van de politieke leider — en tevens minister van Buitenlandse Zaken — Luigi Di Maio aanzwellen. Vooral de lange reeks verkiezingsnederlagen en de verkeerde strategische en politieke keuzes, werden hem aangewreven. Al een paar maanden na de verkiezingsoverwinning verloor de Vijfsterrenbeweging meer dan de helft van haar stemmen bij de regionale stembusgang in Abruzzo. Deze trend zette zich daarna verder in Basilicata en Sardinië. Ook de Europese verkiezingen in mei 2019 waren een electorale opdoffer en konden het tij niet doen keren. Toen de Vijfsterrenbeweging in oktober vorig jaar voor het eerst besloot een kieskartel te vormen met de centrumlinkse PD bij de stembusgang in Umbrië, werd hun kandidaat, in deze traditioneel ‘rode’ regio, verpletterend verslagen door die van Matteo Salvini (Lega).

De slechte resultaten op lokaal vlak waren echter niet nieuw voor de M5s. De beweging mist reeds sinds haar ontstaan goed georganiseerde lokale afdelingen die in staat zijn de electorale consensus te vergroten. Di Maio stelde daarom onlangs voor om de interne structuur te verbeteren, met bijvoorbeeld de oprichting van een verkozen partijbestuur en een betere regionale coördinatie van de lokale afdelingen. In afwachting daarvan had Di Maio tevens voorgesteld om in tussentijd niet meer deel te nemen aan regionale verkiezingen. In een zeldzame kritische bui stemden de M5s-leden op het virtuele stemplatform Rousseau echter tegen dit voorstel. Volgens de laatste peilingen wachten de M5s bij de komende regionale stembusgangen in Calabrië en Emilia-Romagna opnieuw twee zware nederlagen.

Exit Di Maio

De electorale neergang veroorzaakt een steeds grotere identiteitscrisis in de Vijfsterrenbeweging. Discussies over de ‘ware ziel’ van de beweging komen steeds vaker  en steeds opener voor.  Zo is er de orthodoxe vleugel, verenigd rond Kamervoorzitter Roberto Fico, die pleit voor een linksere partijkoers; de centristen die premier Giuseppe Conte steunen en voorstander zijn van een kartel met de PD; en de anti-Europese populisten, zoals Di Battista en Paragone,  die dan weer dicht bij Salvini aanleunen.

Afgelopen zomer werd de zwakke positie van Di Maio al een eerste keer heel zichtbaar toen een meerderheid van de volksvertegenwoordigers, met steun van Beppe Grillo, pleitte voor een coalitie met de PD en de geboorte van de regering-Conte II. Di Maio, die tot op het laatste moment had geprobeerd om terug met de Lega te regeren, verloor toen het pleit bij de leden.  Niettegenstaande dit conflict rond de regeringsvorming, bleef Beppe Grillo zowel intern als extern Di Maio als politiek leider steunen. Gisteren gooide deze dan zelf maar de handdoek in de ring, al blijft de eentalige ex-steward van voetbalclub Napoli wel minister van Buitenlandse Zaken.

Na het indienen van zijn ontslag vroeg Di Maio aan iedereen om weer de rangen te sluiten en de interne herstructurering te voltooien. Tot de verkiezing van een nieuwe politieke leider door de leden op het onlineplatform Rousseau, zal de partij geleid worden door de Siciliaan Vito Crimi. In maart houdt de M5s nog een congres in Turijn, en zal de nieuwe organisatie van de beweging en het nieuwe partijkader worden voorgesteld. Indien de Vijfsterrenbeweging dan nog bestaat tenminste….