De parlementsvoorzitter: eender en anders

In een recent voorstel pleiten Theo Francken (N-VA) en Jan Jambon (N-VA) voor een herwaardering van de rol van de parlementsvoorzitter. Zo moet de voorzitter een doorslaggevende rol krijgen gedurende het formatieberaad. In hun voorstel luidt het: ‘De voorzitter van de Kamer wordt geresponsabiliseerd en het is niet de bedoeling dat hij alleen de voorzitter van de meerderheid is. Hij moet gedurende zijn mandaat, minstens gedurende het formatieberaad, boven de partijen staan. Zijn opdracht bestaat erin dat hij de wil van de kiezer zo volmaakt mogelijk tot uiting moet laten komen gedurende het formatieberaad.’ Beide politici verwijzen onder meer naar de rol van de parlementsvoorzitter in Engeland. Ze zijn er zich wel van bewust dat in België de parlementsvoorzitter niet altijd een onafhankelijke voorzitter is.

‘The Speaker’ van het House of Commons

De Britse parlementsvoorzitter spreekt namens de wetgevende vergadering. Vandaar dat de voorzitter van het House of Commons wordt aangeduid als ‘the Speaker’.

Hij wordt verkozen na iedere stembusslag. Eens verkozen zal ‘the Speaker’ in de regel steeds worden herverkozen door de parlementsleden. De functie verkrijgt aldus een zekere stabiliteit.

Bovendien zullen andere partijen bij parlementsverkiezingen vaak geen kandidaten voordragen in het kiesdistrict van de voorzitter. Zijn er toch andere kandidaten, dan zal de parlementsvoorzitter geen partijpolitieke standpunten innemen. Hij profileert zich als ‘the Speaker seeking re-election’ en voert geen politieke campagne.

‘The Speaker’ leidt de parlementaire debatten en geeft parlementsleden het woord. Hij staat in voor het ordentelijk verloop. Hij kan zelfs een lid voor een dag schorsen of aan het parlement vragen dit voor een langere periode te doen. Dit noemt men ‘naming a member’. Eén van zijn kernopdrachten is dat hij er voor moet zorgen dat alle strekkingen -dus ook de kleine partijtjes – voldoende aan bod komen.

De voorzitter van het House of Commons is onafhankelijk en onpartijdig. Daarom neemt hij ook ontslag uit zijn partij. Hij moet zich in alle gelegenheden onpartijdig opstellen. Zelfs na het beëindigen van zijn mandaat zal hij geen partijpolitieke standpunten innemen.

‘The Speaker’ moet zelfs afscheid nemen van zijn politieke vrienden. Daar gaat men vrij ver in. Zo leest men op de website van het House of Commons: ‘Assuming the office of Speaker will, to a great extent, mean shedding old loyalties and friendships within the House. The Speaker must keep apart from old party colleagues or any one group or interest and does not, for instance, frequent the Commons dining rooms or bars’. (De functie van Speaker aanvaarden betekent, in grote mate, afscheid nemen van oude loyauteiten en vriendschappen binnen het parlement. De Speaker moet afstand houden van oude partijcollega’s of elke groep of belang en zal, bijvoorbeeld, de eetzalen of bars van het parlement niet meer bezoeken.’ – vertaling door de eindredacteur)

De parlementsvoorzitter is aldus geen vertegenwoordiger van de regeringsmeerderheid, maar een onafhankelijke voorzitter van alle parlementsleden. Huidig Speaker is John Bercow van het district Buckingham. Hij werd verkozen op 22 juni 2009. Voor het eerst gebeurde dit in geheime stemming. Dit maakt dat de parlementsleden ook daadwerkelijk vrij kunnen stemmen voor de kandidaat van hun keuze.

De parlementsvoorzitter in België

De Belgische traditie is helemaal anders. De voorzitter van het parlement is in de eerste plaats de voorzitter van de regeringsmeerderheid. Hij moet ongetwijfeld enigszins onafhankelijk zijn, maar tegelijk moet hij nauw samenwerken met de regering. In de politieke praktijk wordt de post van parlementsvoorzitter toegewezen tijdens de regeringsonderhandelingen aan één van de partijen van de meerderheid. Deze traditie gaat terug tot 1852.

Slechts zeer uitzonderlijk was de voorzitter een lid van de oppositie. Zo werd de Kamer van volksvertegenwoordigers ooit voorgezeten door de oppositieleden Emile Brunet (BWP, vanaf december 1921), Frans Van Cauwelaert (CVP, vanaf november 1945 en vanaf november 1946) en Achille Van Acker (BSP, vanaf november 1966).

Wanneer er nog geen regering is gevormd, zullen het de onderhandelende partijen zijn die de voorzittersposten verdelen. Zo werd in 2010 André Flahaut (PS) kamervoorzitter en Danny Pieters (N-VA) senaatsvoorzitter. In oktober 2011 zat N-VA niet langer aan de onderhandelingstafel en werd Pieters dan maar vervangen door Sabine de Bethune (CD&V).

Het voorzitterschap van een wetgevende vergadering vertoont enige gelijkenis met het lidmaatschap van de regering. Net als de ministers en staatssecretarissen wordt de parlementsvoorzitter aangeduid tijdens de regeringsonderhandelingen. Zijn verkiezing door de assemblee is een formaliteit, net zoals de benoeming van een minister of staatssecretaris door de koning een formaliteit is. In beide gevallen gaat het om de ratificering van beslissing die elders werd genomen. Tenslotte zal de parlementsvoorzitter, net als de regeringsleden, een zitje hebben in de hoge beleidsorganen van zijn partij.

De parlementsvoorzitter vergelijken met een minister doet de waarheid op één punt geweld aan. De parlementsvoorzitter is immers geen lid van de ministerraad en al evenmin van de machtige kern. Vele politici ervaren het voorzitterschap ook als minderwaardig. Zo stak Vlaams parlementsvoorzitter Jan Peumans (N-VA) in 2009 niet onder stoelen of banken dat hij liever minister was geworden.

De parlementsvoorzitter in Vlaanderen

Vlaanderen heeft deze Belgische traditie met veel gemak overgenomen. Ook in Vlaanderen is er geen sprake van vrije keuze van de voorzitter door de parlementsleden. Wat beslist werd tijdens de regeringsonderhandelingen is voor de parlementairen een wet van Meden en Perzen. Wat we zelf doen, doen we niet altijd anders.

Dit werd op bijzonder pijnlijke wijze duidelijk in 2004, toen bekend werd dat het voorzitterschap van het Vlaams Parlement zou toekomen aan de uittredende voorzitter Norbert De Batselier (Sp.a). Tegelijk werd echter bekend – soms ontkend – dat dit voorzitterschap aan de VLD zou worden overgedragen in de loop van de legislatuur. Dan zou uittredend minister van onderwijs Marleen Vanderpoorten (VLD) het parlement voorzitten. Wat in de sterren stond geschreven gebeurde. In 2006 werd Marleen Vanderpoorten verkozen tot voorzitter van het Vlaams Parlement. Het soevereine en onafhankelijke Vlaams Parlement had aldus vrijelijk zijn voorzitter gekozen … op zijn Belgisch.

<Vindt u dit artikel informatief? Misschien is het dan ook een goed idee om ons te steunen. Klik hier.>