De rare geografische blunders van Reizen Waes Nederland

De reisprogramma’s van Tom Waes en Arnout Hauben worden doorgaans eerst op de VRT uitgezonden en daarna in Nederland. Reizen Waes Nederland vormt een uitzondering op die regel. Komende zondag zijn we alweer toe aan aflevering zes. Bij VRT is het programma pas vanaf december te zien.

De intro suggereert dat deze reeks nadrukkelijk in opdracht van de Nederlandse omroepvereniging VPRO werd gemaakt. De VPRO zendt Reizen Waes en programma’s van Hauben uit op NPO 3.

Regionale indeling

Afgelopen zomer stond een interview met Waes in het tijdschrift van het Algemeen Nederlands Verbond (ANV). Eén aflevering zou gaan over de zuidelijke provincies die aan België grenzen, één over de noordelijke en een over de oostelijke. Deze voor een buitenstaander ogenschijnlijk logische geografische indeling verschilt van de indeling die Nederlanders maken.

Neem aflevering 1, over de drie zuidelijke provincies: Zeeland, Noord-Brabant en Limburg. Zeeland is protestants (het westelijke begin van de ‘Bijbelgordel’), de andere twee provincies zijn katholiek. Brabanders en Limburgers zijn bourgondisch ingesteld, Zeeuwen is ‘ons bin zuunig’. De vermeende Zeeuwse zuinigheid stond tientallen jaren centraal in reclamespotjes  van margarinemerk ‘Zeeuws Meisje’. Aan de spotjes merkt u gelijk het verschil in tongval met de zachte ‘g’ van de andere twee provincies. Zeeland worstelde en kwam boven in de strijd tegen de zee (deltawerken), de andere twee provincies associeert de rest van Nederland met carnaval. Vanwege die verschillen hebben Nederlanders het met ‘het zuiden’ dan ook vooral over Brabant en Limburg.

Aflevering twee ging over het noorden, maar behandelde alleen Friesland en Groningen. Waar was Drenthe? Die provincie werd in aflevering vijf tot het oosten gerekend. Maar dat is de term die Nederlanders reserveren voor Gelderland en Overijssel.

Overijssel

Overijssel werd niet aangedaan. Die provincie moet doorkruist zijn toen de makers van ’t Harde doorreden naar het Drentse Bovensmilde. In plaats van een aflevering over de oostelijke provincies was het een aflevering over één oostelijke en één noordelijke.

In het volle besef dat een landelijke provincie geen recht wordt gedaan door enkel steden te noemen: Deventer (religieus hervormer Geert Grote, schrijver en tv-maker Özcan ‘Eus’ Akyol), Zwolle (grondwetopsteller Rudolf Thorbecke, kunstenaar Herman Brood), Kampen (Stripspektakel), Almelo (cabaretier Herman Finkers, zangeres Ilse de Lange) en Enschede (Pieter Omtzigt).

De provincienaam zegt genoeg: ‘Overijssel’, land over de IJssel, bestuurd vanuit het westen. En dan trapt de VPRO nog een keertje na door het in zijn geheel over te slaan. Waes kondigde al aan dat niet alle twaalf provincies aangedaan kunnen worden in zes afleveringen. Maar als van de twaalf slechts twee worden overgeslagen… Utrecht is grotendeels bij de Randstad, dat stoort minder.

Gelderland

De vijfde aflevering ging over Gelderland, de grootste Nederlandse provincie. Vanwege de uitgestrektheid dekt de term ‘oostelijk’ misschien niet de lading. Het omvat een groot deel van midden-Nederland. Maar Gelderland valt volledig buiten de Randstad (Noord- en Zuid-Holland, Utrecht en de stad Almere in het westen van Flevoland) en dan weet je het wel.

De provincie is overwegend landelijk, met enkele grote steden, zoals provinciehoofdstad Arnhem, Apeldoorn en de studentensteden Wageningen en Nijmegen. Menigeen verdeelt het in drie regio’s: de Veluwe, de Achterhoek en de Betuwe. Er zijn nog enkele landstreken, zoals het Land van Maas en Waal (inderdaad, titel van een lied van Boudewijn de Groot). De verscheidenheid aan regio’s maakt het lastig te bepalen wat typisch Gelders is

Ridders van Gelre

Twee medewerkers van de regionale Omroep Gelderland zullen aanstoot nemen aan de vorige zin, de makers van het ‘chauvinistische geschiedenisprogramma’ Ridders van Gelre. Die beschouwen de provincie één en ondeelbaar. Nou ja, provincie? Ze betreuren nog steeds dat het hertogdom Gelre niet langer onafhankelijk is, maar ingelijfd door ‘Holland’.

Hun neiging om de door Holland gekleurde geschiedschrijving te corrigeren (al het goede blijkt afkomstig van Gelderland) kan te ver doorslaan. Zo stelden ze voorjaar 2019 voor om de dag dat Willem van Oranje neergeschoten werd uit te roepen tot Gelderse feestdag. Na de moord op het Britse parlementslid Jo Cox in 2017 onsmakelijk. Zeker omdat politici en bestuurders steeds vaker bedreigd worden.

Een van de twee ridders ken ik persoonlijk. In De Bourgondiërs van Bart Van Loo komt de hertog van Gelre er niet goed vanaf. Voorzichtig voorgelegd. Het komt erop neer dat Van Loo uitgaat van een ‘achterhaald’ geschiedbeeld. Maakt me nieuwsgierig: wanneer ontmoeten de ridders en Van Loo elkaar?

Achterhoek?

Gelderland ken ik goed. De familie van moederskant komt daar vandaan. Moeder groeide op in het dorp Brummen, vlakbij het middeleeuwse stadje Zutphen. Van elkaar gescheiden door de IJssel. Brummen ligt aan de Veluwse kant, Zutphen aan de Achterhoekse. Ook aan de Achterhoekse kant, niet ver van Brummen en Zutphen, ligt Steenderen. Hier groeide Derk Jan Eppink op. Zijn Achterhoekse tongval heeft hij nog steeds.

De aflevering van afgelopen zondag begon in de Achterhoek. In de auto verbazing: de term blijkt in Vlaanderen negatief. Eerste halte: een benzinestation met souvenirs en Achterhoekvlaggen. Rockband Normaal werd genoemd, hedendaagse artiesten als Snelle en het duo Suzan en Freek niet. Vervolgens een stukje door Duitsland. Logisch, de Achterhoek is het meest oostelijke deel van Gelderland.

Volgende stop: Lieren. Volgens Waes nog steeds Achterhoek. Door het raam herkende ik een horecazaak aan het kanaal. In de zomer haal ik daar ijs. Lieren is onderdeel van de gemeente Apeldoorn. Op de Veluwe…

Volgende halte: de universiteit van Wageningen. De Veluwe ligt ten westen van de IJssel. Wageningen ligt westelijker dan Apeldoorn.

Nog een stop: ’t Harde.  Zo noordoostelijk van de Veluwe als maar kan zonder in Overijssel te belanden. Volgens de makers nog steeds Achterhoek.

Nederlanders slaan ongetwijfeld de plank mis in reportages over België. Maar een VPRO-medewerker had dit toch kunnen corrigeren?

Undercover

De Telegraaf publiceerde afgelopen zaterdag een interview met Waes. Ook omdat binnenkort op Netflix het derde seizoen begint van Undercover. De krant vermeldde niet dat je Undercover zondagavond zonder abonnementskosten gewoon op Een kan bekijken. Stel je voor dat Nederlanders naar een Europese tv-zender kijken in plaats van een Amerikaanse streamingsdienst.