De uitvinder van het confederalisme

Toegegeven, de term was ook voordien niet van de lucht. Maar toch was het Paul Daels die als eerste uitdrukkelijk het confederalisme naar voren schoof als noodzakelijk alternatief voor het federalisme, en die ook een duidelijke inhoud gaf aan het concept. Hij deed dat op de IJzerbedevaart van 1984: ‘Het enige nog voor ons aanvaardbare stelsel is een confederale structuur. Een statenbond, waarin Vlaanderen en Wallonië volwaardige staten worden met al de hieraan verbonden bevoegdheden en middelen, en die vanuit deze volwaardigheid vrij zullen overeenkomen wat zij nog zinnig samen zullen doen en onder welke voorwaarden.’ De dag nadien werd die radicalisering druk becommentarieerd in de kranten. Wat Daels eist, gaat veel verder dan het federale programma van de Volksunie, aldus Leo Marynissen in Het Volk (van 3 juli 1984). ‘Aansturen op confederalisme is immers pleiten voor de breuk.’

In die tijd was Paul Daels ongetwijfeld de meest gezaghebbende figuur in de Vlaamse Beweging. Hij was in 1981 voorzitter van het IJzerbedevaartcomité geworden, nadat hij achttien jaar lang aan het hoofd had gestaan van de VVB. In 1962 lag hij mee aan de basis van Doorbraak (waarvan u momenteel het voorlaatste nummer in de hand hebt). Bij KVHV-Leuven keken wij enorm op naar Daels. Hij was zowel letterlijk als figuurlijk een imposante man. ‘De denkers moeten meer doen en de doeners moeten meer denken’, was één van zijn bekende oneliners. Wat dat denken betreft, legde hij de lat alvast vrij hoog. Ooit kregen we van hem een vaderlijke berisping omdat we niet precies wisten welke grondwetsartikelen voor herziening vatbaar waren verklaard. Maar ook wat het doen betreft, nam hij het voortouw. Zijn notariskantoor in Mechelen fungeerde halfweg de jaren tachtig als een soort rovershol, waar de verschillende KVHV-afdelingen snode politieke plannen beraamden. In het heetste van de strijd rond de zaak-Happart heb ik daar ooit een bestuurslid van KVHV-Antwerpen een plan horen ontvouwen om de seinen langs de spoorlijn Antwerpen-Brussel te saboteren. Maar dat viel bij de bezadigde Daels niet direct in goede aarde. Uiteindelijk werd beslist dat de KVHV’ers alle Vlaamse parlementsleden met een avondlijk huisbezoek zouden vereren, wat ook is gebeurd.

De IJzerbedevaart was voor Paul Daels een echte passie. De manifestatie moest in zijn ogen een ’totaalbelevenis’ zijn, waarbij muziek, choreografie en politieke boodschap een begeesterend geheel vormden (Ons Leven, juni 1985). Hij zocht daarbij naar vernieuwing, maar steeds met groot respect voor de traditie. Tegelijkertijd benadrukte hij sterk het pluralistische en pacifistische karakter van de IJzerbedevaart. Daarom ook distantieerde hij zich nadrukkelijker dan zijn voorgangers van een aantal onfrisse randverschijnselen. Zo zag hij met lede ogen aan dat uiterst-rechtse groepen van het bedevaartgebeuren een pro-apartheidsmanifestatie wilden maken. Als reactie daartegen besliste het comité begin 1987 om ‘Die Stem van Suid-Afrika’ niet langer als nationaal lied te zingen. Tegelijkertijd sprak het comité zich ondubbelzinnig uit tegen het apartheidsregime. Het gevolg is bekend. De bedevaart van 1987 verliep tumultueus en Daels werd door uiterst-rechtse militanten uitgejouwd.

Het was vlak na de IJzerbedevaart van het jaar nadien dat ik Paul Daels voor het laatst heb ontmoet. Hij zat in het kantoor van secretaris Koen Baert, dat zoals steeds naar zware sigaren rook. Hij was met Koen aan het nakaarten over de bedevaart. Beiden waren duidelijk in een bedrukte stemming. Het aantal bedevaarders was na de rellen van het jaar voordien sterk teruggevallen. Het elan van de IJzerbedevaart leek gebroken. En helemaal op het einde van de manifestatie was er een hevig onweer losgebarsten. Tijdens het zingen van de Vlaamse Leeuw was er een blikseminslag, waardoor de geluidsversterking wegviel. De Romeinen zouden er een onheilspellend voorteken in hebben gezien. Vijf maanden later is Daels onverwacht overleden, 67 jaar oud. Nog een geluk dat hij de verdere neergang van ‘zijn’ IJzerbedevaart niet meer heeft moeten meemaken.