De vergeten oorlog

Journalist Jens De Rycke reisde de voorbije jaren regelmatig naar Nagorno-Karabach, een Armeense enclave in Azerbeidzjan. Hij sprak er met mensen op straat, professoren en politici en ondervond dat de inwoners van het door oorlogen geteisterde gebied vechten voor hun bestaan. De Ryckes boek, De vergeten oorlog, is een neerslag van zijn reizen en vormt een beeld van een oorlog die eigenlijk al meer dan 100 jaar duurt.

Op 24 april verschijnt De vergeten oorlog, uw nieuw boek. Waarom moeten we dat lezen?

‘Wij kennen het verhaal van de Eerste Wereldoorlog in ons eigen land. Weinigen weten dat in 1915 door de Ottomanen een genocide werd gepleegd op de Armeense bevolking. Deze vreselijke gebeurtenis is niet alleen een spook uit het verleden, maar heeft nog steeds naweeën. In Nagorno-Karabach, een Armeens enclave in Azerbeidzjan, strijdt tot op vandaag een Armeense gemeenschap om er te kunnen leven en een toekomst uit te bouwen. In mijn boek vertel ik wie deze Armeniërs zijn en wat ze de voorbije jaren hebben meegemaakt. Ik hoop op deze manier hun lot en hun strijd bij het bredere publiek bekend te maken.’

24 april als publicatiedatum is niet toevallig gekozen. Op die dag wordt de Armeense genocide herdacht. Een erg gevoelig thema, met name in Turkije. Welke plaats heeft die genocide in uw boek?

‘Een zeer prominente plaats, omdat de genocide de Armeense ziel en identiteit mee bepaalt. De reden waarom Armeniërs uit de hele wereld zowel tijdens de eerste als de tweede oorlog tegen Azerbeidzjan in Nagorno-Karabach streden, was om een genocide zoals in 1915 te vermijden. Ze wilden niet opnieuw een deel van de Armeense wereld verliezen.’

‘Voor veel Armeniërs is de genocide nog steeds een open wonde, met name omdat Turkije die niet wil erkennen. Ik reisde ook naar Oost-Turkije, waar de genocide zich afspeelde, om zo het verlies en de pijn van de Armeniërs beter te begrijpen. De Armeense genocide kreeg overigens ook een hedendaagse dimensie toen Turkije tijdens de tweede oorlog in 2020 Syrische huurlingen en drones leverde en zo Azerbeidzjan hielp de overwinning te behalen.’

Het is een vergeten oorlog, maar toch vindt u dit relevant genoeg om er een boek over te schrijven. Waarom is die oorlog of het gebied waar de oorlog zich afspeelt, relevant voor ons?

‘Je leest in het boek dat ik tot enkele jaren geleden het conflict in Nagorno-Karabach ook niet kende. Ik leerde het toevallig tijdens één van mijn onderzoekreizen in Libanon kennen. Mensen die de Kaukasus kennen, associëren die meestal met goede wijn en culturele reizen. Maar vergis u niet, het is een belangrijk geopolitiek kruispunt in de wereld. Sinds de implosie van de Sovjetunie is de zuidelijke Kaukasus een gebied waar Rusland, Iran, Turkije en ook het Westen strijden om invloed. Voor Europeanen is het een belangrijke doorgang naar de gasrijke Kaspische zee. Door de Russische invasie van Oekraïne heeft die doorgang alleen maar aan strategisch belang gewonnen.’

U bent intussen al diverse keren naar Armenië en dan met name Nagorno-Karabach gegaan. Wat trekt u om daar steeds opnieuw naartoe te gaan?

‘Tijdens mijn reizen in het Midden-Oosten leerde ik in Irak, Libanon en Syrië verschillende Armeense diaspora-gemeenschappen kennen. Via hen werd mijn nieuwsgierigheid voor het conflict in Nagorno-Karabach gewekt.  Voorheen werd de zuidelijke Kaukasus als een afgeschermd deel van de Russische invloedzone beschouwd. Het conflict in Nagorno-Karabach heeft aangetoond dat deze regio opnieuw een deel van het grotere Midden-Oosten wordt waar Iran en Turkije zich laten gelden. Een evolutie die in de toekomst bepalend zal zijn.’

In het boek beschrijft u gesprekken met diverse mensen: de Armeense premier, professoren, maar ook mensen die u op straat tegenkomt. Welk gesprek is u het meest bijgebleven?

‘Politici en professoren hebben veel kennis over het conflict, maar ik praat het liefst met gewone mensen. Hun levens spelen zich af in en tijdens de oorlog. Het gesprek met Hovig staat me helder voor ogen. Deze gastvrije Syrische Armeniër trok tijdens de Syrische oorlog met zijn gezin naar Nagorno-Karabach om daar een nieuw leven op te bouwen. Hij plantte zelfs een perzikenboom met zaden uit Syrië om zijn nieuwe wortels figuurlijk in de republiek Artsach, de Armeense benaming van Nagorno-Karabach, te planten. Hovigs leven lijkt wel een Griekse tragedie, want enkele jaren later werd hij daar opnieuw met een oorlog geconfronteerd. Die oorlog had wrang genoeg ook een Syrische dimensie, want Azerbeidzjan schakelde Syrische huurlingen in.’

In het voorwoord haalt Dirk Rochtus de woorden van een van uw gesprekspartners aan, namelijk het gegeven dat er in Nagorno-Karabach een culturele genocide aan de gang is. Wat wordt daarmee bedoeld?

‘Ik interviewde veel getuigen uit de stad Hadroet die zagen hoe hun huizen en kerken vernield werden door Azerbeidzjaanse troepen. Ook online verschenen er beelden van vernielingen van Armeense huizen, kerken en andere culturele plaatsen. Hiermee wil men de rechten van de Armeniërs in Nagorno-Karabach ontkrachten en de eeuwenoude Armeense aanwezigheid in de regio ontkennen. De kathedraal in de door Azeri’s veroverde stad Shushi werd herbouwd om de Armeense identiteit ervan te ontnemen.’

‘Azerbeidzjan bestempelt eeuwenoude Armeense kloosters en kerken in Nagorno-Karabach als Albaans, een christelijk volk dat tijdens de oudheid in de Kaukasus leefde. Zo probeert Azerbeidzjan de aanwezigheid van de Armeniërs als kunstmatig te bestempelen en aan te tonen dat hun claim op het gebied terecht is.’

U verwijst in De vergeten oorlog meer dan eens naar symbolische tekens of momenten. Is er een teken of moment dat u bijzonder aangesproken heeft?

‘Tijdens de oorlog bombardeerde Azerbeidzjan de materniteit van het ziekenhuis in Stepanakert. Een duidelijk signaal dat er, als het van hen afhangt, geen nieuwe generatie Armeniërs in Nagorno-Karabach zal komen. Destijds maakte het aanzicht van deze vernielde vleugel al veel indruk op mij. Nu ik zelf vader ben geworden, wekt het zelfs na twee jaar een gevoel van hulpeloosheid en ontreddering op.’

Het conflict tussen Armenië en Azerbeidzjan is al jaren bezig en laaide onlangs weer op. Hoe zal het, volgens u, evolueren in de komende tijd?

‘Azerbeidzjan wil vrede op eigen voorwaarden: volledige controle over Karabach, grensmarkering met Armenië op basis van eigen eisen en een corridor die het land verbindt met zijn exclave Nachitsjevan. Armenië ligt na de oorlog in de touwen en vorig jaar waren er opflakkeringen van geweld waarbij Azerbeidzjan delen van Armenië bezette.’

‘In Nagorno-Karabach zijn er de komende drie jaar nog Russische vredestroepen aanwezig. Dus het conflict lijkt – los van de gewelddadige grensescalaties die af en toe kunnen opflakkeren – de komende tijd weer bevroren te zullen blijven.’

Wat is er nodig om richting een oplossing van het conflict te gaan?

‘Het bevriezen van de vijandelijkheden biedt geen perspectief op blijvende vrede tussen Armeniërs en Azeri’s. Echte vrede kan enkel via diplomatieke weg worden bereikt. Er zal rechtstreekse communicatie tussen Bakoe en de Armeniërs van Nagorno-Karabach moeten komen om de toekomst te bepalen. Beide partijen zullen elkaars leed en positie moeten leren begrijpen.’

‘Azerbeidzjan ontkent, net zoals Turkije, dat de Armeense genocide heeft plaatsgevonden. Maar het is net dit trauma dat er mede voor heeft gezorgd dat de Armeniërs tijdens de eerste oorlog in Nagorno-Karabach de Azeri’s met geweld uit de regio hebben verdreven. Die misdaad heeft in Azerbeidzjan dan weer voor een trauma gezorgd. Zeker nadat ze na de afloop van de tweede oorlog in Nagorno-Karabach werden geconfronteerd met de gehavende gebieden die terug onder hun controle kwamen. Een aangetaste herinnering, besmeurd met de pijn van verlies en nederlaag waar de stad Agdam het symbool bij uitstek van is. De haat en het wantrouwen ten aanzien van elkaar zit met andere woorden diep. Sommigen trachten kleine bruggen te slaan, maar verzoening zal een werk van generaties zijn.

De boekvoorstelling vindt plaats op 28 april e.k. 20u in het ADVN Lange Leemstraat 26 2018 Antwerpen
Het boek De vergeten oorlog van Jens De Rycke is verkrijgbaar in onze webwinkel.