Dementie gaat ons allen aan

Tijd voor wat uitleg. Ons brein is een in diepe groeven verkavelde en weke massa van anderhalve kilo die voor drie vierden uit water bestaat en voor een vierde uit vet en eiwit. Alles wat de mens ooit heeft verwezenlijkt is ontsproten aan dat brein. Wij zijn ons brein: een mega schakelkast bestaande uit 200 exabytes (1 exabyte = tien tot de negende gigabyte) wat overeenkomt met de helft van de wereldwijde hoeveelheid van opgeslagen digitale data. Onvoorstelbaar. Onze hersenen bevatten miljarden zenuwcellen, neuronen genaamd, die met elkaar interageren en miljarden connecties opleveren. Ze zijn de basis van onze gedachten, emoties, kennis, intelligentie, persoonlijkheid, zicht, gehoor en geheugen.

Geheugenpaleis

Ons geheugen is zeer complex, kubistisch zo je wil. Stel, we ontmoetten een vriend. De opslag van die herinnering gebeurt in fracties. Het brein breekt eerst elke herinnering af in losse stukken. Wie hebben we ontmoet, hoe zag het gezicht eruit, waarover ging het gesprek, welke locatie was het? Al deze gegevens worden naar verschillende plaatsen van het brein gestuurd en als we later die herinnering nodig hebben worden de losse delen terug verzameld en gereconstrueerd.

Herinneringen verhuizen om onbekende redenen van het ene deel van de hersenschors naar het andere. Logisch dus dat we verward raken over details. Herinneringen zijn per definitie veranderlijk, bijgevolg is ons geheugen niet betrouwbaar. Alzheimerdementie is een aftakelingsziekte van de hersenen die begint met de aantasting van het geheugen. Later volgen de teloorgang van de taal en het denken.

Symptomen van alzheimerdementie

Op het moment dat de eerste symptomen zichtbaar worden is de ziekte al pakweg een kwarteeuw bezig. Het kortetermijngeheugen is het eerst aangetast. Alzheimerdementie begint mild met vergeetachtigheid van recente gebeurtenissen. Waar heb ik mijn sleutels gelaten? Wat kom ik doen in de berging? Ik kom niet op de voornaam van de buur. Blijf rustig, dit komt voor bij zowat iedereen vanaf een zekere leeftijd, vanaf 50+ zeg maar. Trouwens, bij de meeste mensen is het kortetermijngeheugen al sowieso rampzalig. Zes cijfers of woorden is voor de meesten het maximum dat ze een korte tijd kunnen onthouden. Laat dat een troost wezen.

Typerend bij alzheimer is dat de beginnend dementerende steeds dezelfde vragen stelt en zaken herhaalt. De partner aankijken, na een simpele vraag, met de blik ‘help mij’ is ook kenmerkend. De dementerende ziet de graduele teloorgang van het geheugen in maar bedenkt trucjes om het niet te laten opvallen. Minstens even vaak is de betrokkene zich helemaal niet bewust van het probleem.

De ziekte evolueert en wordt dramatischer: de patiënt zet courante voorwerpen niet meer op de juiste plaats, verliest oriëntatie in een voorheen vertrouwde omgeving en ervaart problemen met relatief ingewikkelde zaken zoals het betalen van rekeningen. Vooral het onvermogen om zonder hulp alledaagse huishoudelijke activiteiten uit te voeren doet bij de partner een belletje rinkelen. Het geheugen gaat verder achteruit. Het besef dat alzheimer zich installeert, maakt de zieke depressief, prikkelbaar en humeurig. Maar, depressie zonder dementie kan ook leiden tot geheugenstoornissen. Het onderscheid depressie/dementiegeheugenstoornis is vaag.

Een ander persoon

De mensen in de directe omgeving van de patiënt, de partner of de familieleden, worden gewaar dat de persoonlijkheid van de zieke geleidelijk verandert. Het zijn trouwens vaak de naasten die als eersten opmerken dat de getroffene wel eens aan alzheimer zou kunnen lijden. Maar het zijn niet zelden ook de naasten of zelfs de huisarts, die de diagnose afhouden omdat ze vrezen aan het begin te staan van een onherroepelijke odyssee die pas stopt met de totale aftakeling van hun geliefde.

De ziekte zet zich door. Sociale contacten worden stroever en stilaan onmogelijk. De zieke verliest interesse in de dingen. Spreken en begrijpen worden moeilijker en een eenvoudig gesprek lukt niet meer. Het gedrag kan vervolgens verder ontsporen in vijandigheid, achterdocht en waan. Nu herkent de zieke de familie en vrienden niet meer. Ook aan- en uitkleden en toiletbezoek wordt moeilijk.

De ziekte schrijdt verder. De spraak gaat sterk achteruit, zelf eten lukt niet meer, het honger- en dorstgevoel verdwijnen, er treden slikstoornissen op en de zieke legt geen link meer tussen voedsel en eten. De patiënt is letterlijk voor alles afhankelijk van anderen, wordt bedlegerig, incontinent en belandt in een verzonken toestand. Er is geen enkel contact meer tussen zieke en omgeving. De meeste alzheimerpatiënten sterven aan een longontsteking of door eetproblemen. Demente mensen geforceerd voeden of vocht toedienen is ongepast. Laat ze rustig sterven. Mensen tussen 60 en 70 jaar die dement worden leven nog gemiddeld zeven jaar, negentigers die dement worden sterven binnen de twee jaar.

Aloïs Alzheimer (1864-1915)

De Beierse psychiater en notariszoon Aloïs Alzheimer zag in 1910 zijn naam verbonden aan wat we nu kennen als de frequentste vorm van dementie. In 1901 beschreef hij de hardnekkige en snel evoluerende vergeetachtigheid bij de 51-jarige dame Auguste Deter. Deze laatste voelde dat ze letterlijk zichzelf was kwijtgeraakt. In 1906 overleed Deter en tijdens de autopsie vond dokter Alzheimer in haar hersenen klonters van kleverige, kapotte zenuwcellen.

Dementie is de verzamelnaam van verschillende ziektes. Alzheimer dementie is de meest voorkomende (2/3 van alle dementiegevallen), dan volgt vasculaire dementie, een gevolg van de beschadiging van de hersenbloedvaten door sclerose of een beroerte (1/4). Verder zijn er nog enkele zeldzame vormen van dementie zoals Lewy Body dementie met de typische visuele hallucinaties. Er bestaat ook nog de fronto-temporale dementie die vooral bij jongere mensen voorkomt en ontremming en gedragsproblemen geeft. Tenslotte is er nog dementie door chronisch alcoholmisbruik. Ik heb het verder enkel over alzheimer en vasculaire dementie.

Plaques en tangles

De ziekte van alzheimer wordt gekenmerkt door de opstapeling in de hersenen van twee eiwitten, beta-amyloid en tau. Ze vernietigen de zenuwcellen van het brein zodat de communicatie tussen de zenuwcellen (neuronen) wegvalt. Eerst ontstaan de beta-amyloid opstapelingen. Ze vormen een kleverige brij, plaques genaamd. Later volgt de opstapeling van het eiwit tau, dat vrijkomt door de vernietiging van de zenuwcellen. De opgestapelde tau-eiwitten noemen we ‘tangles’.

Het is niet bekend waarom die opstapelingen ontstaan en ik zal u niet lastigvallen met hypotheses. Heel merkwaardig is dat in de hersenen van één op drie bejaarden die bij overlijden helemaal niet dement was, ook grote hoeveelheden plaques en tangles  worden gevonden. Omgekeerd kan ook, alzheimerpatiënten waar onderzoekers helemaal geen plaques noch tangles  terugvinden. Vandaar dat sommigen zich afvragen of plaques en tangles  wel de oorzaak zijn van de ziekte. Zucht, je zal maar dementiespecialist zijn.