Een Griekse tragedie op z’n Nederduits

Terwijl Luk Perceval bij het NTGent regisseerde, Sneeuw – weet u nog wel, deed Johan Simons dat bij het Thalia Theater, de thuisbasis in Hamburg van Perceval. Simons’ uitgangspunt was een novelle van de haast vergeten maar voortreffelijke verteller Theodor Storm, Der schimmelreiter. 

Het verhaal gaat over de tomeloze ambitie van een dijkbouwer. Hij realiseert zijn droom, want de oude dijk heeft zijn beste tijd gehad. Door jaloersheid van de dorpsbewoners verdrinken zijn vrouw, zijn kind, hij en zijn schimmel tijdens een storm en een breuk in de oude dijk. De breuk werd extra verzwakt door de jaloersen. 
Dit gegeven, gekoppeld aan de burgeroorlog in het NTG, die al menige kop heeft gekost, wekte een gevoel bij me op. Een gevoel dat het best te schetsen valt met een citaat uit het prachtboek van Laurence Sterne, Het Leven en de Opvattingen van de Heer Tristam Shandy: ‘”Nihil me pœnitet hujus nasi,” zei Pamphagus; wat wil zeggen, –  “Aan mijn neus heb ik alles te danken.” – “Nec est cur pœniteat,” antwoordde Cocles; wat wil zeggen, “Blikskaters, met zo’n neus zit je er nooit naast!”’ 
Wie mij enigszins kent, weet dat mijn neus mijn opvallendste lichaamsdeel is. Tevens dat hij de geur van oorzaak en gevolg ruikt. 
Maar om 100% zeker te zijn van zijn instinct – evenwaardig aan verstand, wat wetenschappers betwijfelen en detectives bevestigen – trok uw theaterspion naar Hamburg. Met als gevolg een recensie in twee delen. 

De voorstelling  
Het toneelverhaal volgt keurig dat van de novelle. Regisseur Johan Simons heeft voor het decor een steile dijk gekozen. Op de dijkrand ligt het opgezwollen kadaver van een schimmel. De belichting schetst niet alleen het noodweer maar wijst ook zwaar op de spanning tussen de dijkgraaf [ = dijkbouwer] en de dorpsbewoners. Een slechtgezinde wind boort zich in de oren van de toeschouwers. In de verte klinkt soms groepsgebed en alle acteurs – zoals dat vroeger de gewoonte was in de Nederduitse gereformeerde kerkgemeenschap – zijn zwart gekleed. Ze acteren beheerst; prachtige stemverbuigingen en streng afgemeten mimiek. Extra pluim voor Kristof Van Boven als kind. 
De afkomst van Johan Simons, een boerenzoon opgegroeid tussen dijken en vettig laagland, is niet vreemd aan de juiste omkleding en vormgeving van dit verhaal. Hij kent de dorpsmentaliteit met zijn roddels, inteelt, afgunst, nijd en bijgeloof als geen ander huidige regisseur van naam en faam. Daarom is de voorstelling een schot in de roos; puur genot om naar te kijken. Iedereen heeft echter wat en aan alles scheelt iets. Bij deze voorstelling is dat het tempo en de muziek. Een hogere versnelling had de spanning verbeterd. Twee uur vijftig is te lang voor dit verhaal. De muziek, van de hand van Simons’ zoon Warre, heeft kwaliteit [De recensent van de Hamburger Abendblatt kopte: ‘“Schimmelreiter” trifft Jimi Hendrickx.’], maar slaat op het concept als een tang op een varken. Hij klinkt keihard de zaal in, wanneer aan het slot de dijk oprijst en een muur wordt. Wat voorzeker slaat op de eeuwige muur die staat tussen kennis en dwaasheid, specifiek voor dit verhaal: meetkunde en bijgeloof. 

De achtergrond 
Het voorstel van het Thalia Theater om de novelle van Theodor Storm aan te pakken, was raak. Door zijn afkomst is Johan Simons de geschikte persoon om de bewerking te verbouwen tot een voorstelling. Hij is dus aan het werk getogen lang voor de heisa in het NTGent uitbrak. Maar tussen droom en daad ligt een lange weg. De eigenlijke regie duurt nauwelijks een half jaar, als het niet korter is. De regie van de voorstelling De nachtschrijver van Jan Fabre duurde niet langer dan een week. 
In dat licht bekeken kan ik mij niet van de indruk ontdoen dat de ambras in het NTGent onderhuids de regie van Der Schimmelreiter heeft beïnvloed. Een regisseur, net als de acteurs en alle medewerkers, vergeten hun zorgen tijdens het repetitieproces en de voorstelling. Maar geen mens ontsnapt aan zijn ellende; onderhuids heeft de kommer invloed op het resultaat. De heisa is trouwens geen drie maanden oud, maar begon al vóór de terugkeer van Simons naar Gent, een jaar geleden. 
Een aantal oudere acteurs bolden liever aan een zacht tempo en met entertainment naar hun pensioen. Eindigt men op het toneel in ‘schoonheid’, is – ondanks de pensioenleeftijd – een verdere carrière in televisieseries verzekerd. 
Johan Simons verkiest echter eerder het risico dan de zekerheid. Waardoor er een conflict ontstaat. Een oorzaak is gauw gevonden: het kostenplaatje voor de plannen van Johan Simons. 
Het conservatieve blok heeft het pleit gewonnen en het hoofd van Simons ligt in het kapblok. Wat hoogstwaarschijnlijk zal zorgen voor het vertrek van Elsie de Brauw, Pierre Bokma en andere acteurs en dramaturgen, Simons genegen. 

De bevolking werd via een persmededeling kond gemaakt dat Johan Simons dit seizoen nog twee producties zal regisseren. Ze staan nu eenmaal geboekt en een afscheid in vrede is beter dan in oorlog. De sfeer is echter zo verpest – met de directie en met de populisten – dat het hoogst onzeker is dat Simons nog in Gent verschijnt. 

Nawoord 
De goede verstaander ziet dus duidelijk waarom Der Schimmelreiter van keurig tot lovend in de Duitse pers werd besproken. De Spiegel online spreekt van een Griekse tragedie. 
Net wat er zich momenteel in het NTGent afspeelt. 

DER SCHIMMELREITER – productie Thalia Theater Hamburg – regie Johan Simons – www.thalia-theater.de

Foto (c) Thalia Theater