Een uitgelezen oorlog

Een klassieker is De Eerste Wereldoorlogvan Luc de Vos, u weet wel de prof. Krijgsgeschiedenis. Het is geen nieuwe boek. De eerste druk verscheen in 2003 (maar werd sindsdien verschillende keren herzien). Uitgeverij Davidsfonds is zo verstandig geweest om in een heruitgave van dit basiswerk te voorzien in aanloop naar de herdenkingen. Het boek vertelt op een beknopte wijze het hele verhaal van de aanloop over de aanval, de stellingenoorlog in oost en west, het eindoffensief, de capitulatie en de nasleep. Het is het grote verhaal, de grote geschiedenis zeg maar. Als u nog niet zoveel weet over die oorlog, ziedaar uw ideale startpunt. Van daar uit kan u makkelijk in de kleine verhalen van de gewone soldaten duiken.

Een inleiding tot de Eerste wereldoorlog heeft u misschien ook al gekregen door het tv-programma Ten oorlog waarbij Arnout Hauben, samen met een klankman/acteur en een cameraman, de hele Europese frontlijn van WO I afstapte, van Nieuwpoort tot Gallipoli (Turkije). Het is een mengeling van het grote verhaal en kleine verhalen van soldaten en burgers en ook van mensen vandaag. Bij die tv-reeks hoort ook een boek. Dat boek is bedoeld als aanvulling op de afleveringen op tv. Het geeft dus per etappe extra info over vernoemde personen, dagboeknotities van de reizigers zelf, achtergrondinfo, mooie foto’s, enfin een mooi boek, maar echt om te lezen op het tempo dat u de uitzending bekijkt. Ooit gemist? Niet getreurd, de heruitzending is een kwestie van even afwachten.

Verkenning

Wie niet de behoefte voelt om over Albanië en Griekenland tot in Gallipoli te stappen, en meer interesse heeft in het oorlogsverhaal van de Vlaamse jongens achter de IJzer kan In Vlaanderens Velden… van Jan Huijbrechts lezen. Een verzorgd mooi ingebonden boek dat als reisgids is opgesteld. Je kan met het boek in de hand de streek rond Nieuwpoort, Diksmuide en ten noorden van Ieper verkennen. Plaatsen waar het Belgische leger zijn ‘grote wacht aan den IJzer’ hield. Huijbrechts heeft daarbij vooral aandacht voor het verhaal van de Vlaamse Beweging aan het IJzerfront, niet om het allemaal te verheerlijken, maar in een historische context geplaatst ook zonder het overdreven te minimaliseren zoals vandaag vaak gebeurt. De auteur citeert heel veel brieven, dagboeken, gedichten … en aan het boek te zien heeft hij een enorm archief foto’s uit WO I. De auteur staat ook stil bij de andere ‘kleinere volkeren’ zoals de Bretoenen, Schotten, Ieren, Welshmen, en hun inzet in WO I. Wil u in alle commonwealth-drukte graag wat meer stilstaan bij de Vlaamse kant en ook het verhaal van de Vlaamse Beweging achter de IJzer leren kennen, dan is In Vlaanderens velden… uw boek.

Wie nog meer wil weten over de Belgische/Vlaamse kant van het verhaal kan ook terecht bij een uitgeverij die zich daarin specialiseerde: uitgeverij De Klaproos, een streekuitgeverij met bijzondere aandacht voor het onbezette land en de Belgische frontzone in de periode 1914-1918. Het drama van de Dodengang, of De dood met de kogel, beide van Siegfried Debaeke, over dat ene stukje loopgraaf of de rechtspraak tijdens WO I horen in de boekenkast van iedereen die de WO I-geschiedenis volgt. En als die liefhebber grasduint in de catalogus van Uitgeverij De Klaproos, zal hij watertanden.

Als u wat breder wil rondtrekken in Vlaanderen, het grote verhaal kent, maar op een ‘Brits’ kerkhof wel eens op zoek wil gaan naar een bijzondere grafsteen dan kan je dat met Sporen van de Grote Oorlog. Luc Corremans en Annemie Reyntjens gaan erin op zoek naar 33 West-Vlaamse WO I-hotspots die je niet zou mogen missen. Ze wisselen daarbij bekenden plekken als de IJzertoren of Tine Cot af met onbekende zoals het gemenebestkerkhof in Koksijde. Elk hoofdstuk begint met een routebeschrijving en geeft dan de bijzonderheden en enkele verhalen. het is een boek dat heel veel anekdotes aanreikt om je bezoek te stofferen, niet in lange teksten, maar in allerlei kleine blikjes info. Het is ook een mooi boek, met een verzorgde opmaak en mooie foto’s.

1914

Rond deze tijd volgend jaar zullen de eerste herdenkingen achter de rug zijn. dan zal Vlaanderen waarschijnlijk ook beseffen dat WO I meer was dan vier jaar ploeteren aan de IJzer. Het verhaal van de Grote Oorlog is ruimer dan dat. Na de Duitse inval op 4 augustus 1914 duurde het tot eind oktober 1914 eer er een einde kwam aan de bewegingsoorlog en de stellingenoorlog begon. In die maanden gebeurde heel wat dat in het collectieve geheugen van Wallonië staat maar waar ook Vlaanderen niet aan ontsnapte. De Duitse troepen trokken een spoor van vernieling. In Augustus 1914 bekijken Misjoe Verleyen en Marc De Meyer het begin van de oorlog door de ogen van de vele burgers die op de vlucht sloegen. Opgeschrikt door het buitensporige geweld en de wilde verhalen daarover, vluchtten in die maanden anderhalf miljoen burgers. Ongeveer een miljoen Belgen kwamen in Nederland terecht (dat neutraal bleef en dus buiten de oorlog), het andere half miljoen vluchtte naar Frankrijk of Engeland. Het zijn vaak heel aangrijpende verhalen, over moord brandstichting en verkrachting. Een goed boek dat het drama en de gruwel van die eerste oorlogsmaanden laat zien.

Een hele andere invalshoek, maar over dezelfde periode, is Vlaanderen Niemandsland 1914 van Patrick Goossens en Lieve Meiresonne. Zoals we allemaal leerden in de geschiedenisles was het de bedoeling van de Duitse troepen enkel maar te passeren door België op weg naar Parijs. Het Von Schlieffenplan, weet u nog? De Duitsers stonden op 20 augustus in Brussel, het Belgische leger had zich teruggetrokken in Antwerpen. Maar wat gebeurde er in die periode in de rest van Vlaanderen? Het land van Dender en Schelde is een soort niemandsland, waarin dorpen en steden nu eens door Duitse troepen werden ingenomen, dan weer door Belgische burgerwachten, gendarmen, soldaten … Er is chaos en paniek, bruggen worden opgeblazen, Dendermonde wordt volledig vernield, Gent dreigt even hetzelfde lot te ondergaan. Dit is een heel speciaal boek omdat het vertelt over een bepekte plaats en een vrij korte periode en heel gedetailleerd. Het is ook een ouder boek dat nu (verdiend) opnieuw in de kijker wordt gezet. Ook hier een onderbelicht stukje oorlogsgeschiedenis.

Over de massahysterie die onder bange burgers kan ontstaan, vertelt het boekje De gekste dag van de oorlog van de eerder al vernoemde auteur Siegfried Debaeke. Op 24 augustus 1914 zet het gerucht dat de Duitsers alle mannen tussen 15 en 50 opeisen, een stroom vluchtelingen in beweging. Beginnend in Ternat overspoelt de paniek bijna heel Oost-Vlaanderen tot het ’s avonds diep in West-Vlaanderen uitdooft. Een boekje dat die ‘gekke maandag’ bekijkt door de ogen van, onder anderen, Virginie Loveling, Stijn Streuvels en Joris Van Severen. Het is een fijn pareltje over een onbegrijpelijke massahysterie, een klein boekje dat misschien meer vertelt dan vele dikke turven samen.

Over Antwerpen 1914 is er ook nog het ooggetuigenverslag van Edward Alexander Powel, een Amerikaanse avonturier-journalist die het beleg van Antwerpen van binnenuit beleeft en dat naderhand beschrijft. De grens tussen feit en fictie blijkt dun en poreus, maar het geeft een beeld hoe hij het heeft gevoeld. Met een sterke inleiding van Jens Franssen (journalist bij de VRT) die parallellen trekt naar vandaag. het boek is aangekondigd als eerste in een reeks Ooggetuigen uit de Grote Oorlog.

Meer?

En er is nog veel meer. We hebben het nog niet gehad over Oorlog en terpentijn, de oorlogsroman van Stefan Hertmans, op basis van de oorlogsdagboeken van zijn grootvader. We werden honderd jaar ouder is een verzameling oorlogsgedichten die verscheen is bij het Davidsfonds. Bij Lannoo verschijnt later dit jaar Opus 14-18 waar de oorlogsgedichten worden geconfronteerd met foto’s van oorlogsrestanten. Lannoo heeft wel meer boeken waarbij de fotografie een belangrijke rol speelt, zoals Slagvelden van Wereldoorlog I met foto’s van slagvelden toen en Silent fields, een fotoboek over plaatsen in de Westhoek die refereren aan die Eerste Wereldoorlog. Daarnaast heeft Lannoo nog een reeks met dagboeken van soldaten uit WOI. (waarvan er al verschillende werden besproken in Doorbraak).
Laat iets weten als u uitgelezen bent.

Besproken boeken
Luc de Vos, De Eerste Wereldoorlog, Uitgeverij Davidsfonds, € 24,95, ISBN 978 90 5826 226 4
Arnout Hauben en Johanna Spaey, Ten oorlog, een reis langs het front van WO I, € 24,95, ISBN 978 90 8542 455 0
Jan Huijbrechts, In Vlaanderens velden…, Uitgeverij Egmont, € 15, ISBN 978 90 7889 836 8 (te bestellen bij www.uitgeverijegmont.be)
Siegfried Debaeke, Het drama van de dodengang, Uitgeverij De Klaproos, € 16,95, ISBN 978 90 5508 064 0
Siegfried Debaeke, De dood met de kogel, Uitgeverij De Klaproos, € 19,95, ISBN 978 90 5508 098 4
Luc Corremans en Annemie Reyntjens, Sporen van de Grote Oorlog, 33 WO I-hotspots in West-Vlaanderen, Uitgeverij Davidsfonds, € 29,95, ISBN 978 90 5826 948 5
Misjoe verleyen en Marc de Meyer, Augustus 1914, België op de vlucht, Manteau, € 19,95, ISBN 978 90 2232 819 4
Patrick Goossens en Lieve Meiresonne, Vlaanderen Niemandsland 1914, Van gendarmen, vrijwilligers en burgerwachten tijdens de eerste oorlogsmaanden, Uitgeverij Davidsfonds, € 29,95, ISBN 978 90 5826 614 9
Siegfried Debaeke, De gekste dag van de oorlog, Uitgeverij De Klaproos, € 9,95, ISBN 978 90 5508 099 1
Powell Edward Alexander, bewerkt door Nicky en Anthony Langley, Ooggetuigen uit de Grote Oorlog Een Amerikaanse reporter beleeft en beschrijft de strijd in Vlaanderen in 1914. Ooggetuigen uit de Grote Oorlog, Uitgeverij Davidsfonds, € 24,95, ISBN 978 90 5826 943 0

Elders op Doorbraak.be
De grote oorlog voor kleine kinderen 
Dagboek van dokter Lievens in WOI 
De Grote Oorlog toen en nu 
Drang nach Westen. De fundamenten van de Duitse Flamenpolitik (1870-1914)
Een Vlaamse Viking aan het front