EU maakt Ierse hereniging bespreekbaar en erkent eindelijk recht op zelfbeschikking

De Ierse regeringsleider Enda Kenny gooide de afgelopen weken hoge ogen in internationale kringen. Dankzij zijn lobbywerk nemen de Europese regeringsleiders het uitdrukkelijk op voor de wensen van Ierland en het Ierse volk tijdens de brexit-onderhandelingen met het Verenigd Koninkrijk. Een harde grens op het Ierse eiland moet vermeden worden, zelfs als dat tot een Ierse hereniging leidt.

Geen Checkpoint Charlie

Afgelopen weekend dwaalde ik door de straten van Dublin en legde ik m’n oor te luisteren bij verschillende Ierse hoofdstedelingen. Zij onthalen de Europese brexit-onderhandelingsstrategie over het algemeen positief. Voor alle duidelijkheid:de Raad schrijft niet letterlijk dat het de Ierse hereniging steunt. Maar in de ‘Europese richtsnoeren naar aanleiding van de kennisgeving door het Verenigd Koninkrijk uit hoofde van artikel 50’ schaart de Unie zich achter ‘de in alle onderdelen van het Goede Vrijdagakkoord verankerde doelstellingen van vrede en verzoening’ en blijft het voor de Unie ‘van het grootste belang om de verwezenlijkingen, voordelen en afspraken van het vredesproces te blijven ondersteunen.’ De Europese regeringsleiders menen dat ‘gezien de unieke omstandigheden op het Ierse eiland er flexibele en creatieve oplossingen moeten worden gevonden, onder meer om te voorkomen dat er een harde grens ontstaat.’ Geen Checkpoint Charlie dus tussen de Ierse Republiek en Noord-Ierland. Bovendien voorziet de verwijzing naar het Goede Vrijdagakkoord in combinatie met de gewenste flexibiliteit impliciet de mogelijkheid van een Ierse hereniging.

Meerderheid

Het Goede Vrijdagakkoord maakte in 1998 een einde aan het gewapende conflict tussen unionisten en republikeinen. Ierse, Britse en internationale toponderhandelaars maakten mogelijk wat onmogelijk leek: vrede stichten. Dit akkoord was het resultaat van een uiterst moeilijke evenwichtsoefening die rekening hield met de verzuchtingen en gevoelens van alle betrokken partijen. Unionisten zagen de verbondenheid met het Britse moederland bevestigd doordat de Ierse regering haar historische aanspraak op de zes Noord-Ierse graafschappen uit de Ierse grondwet schrapte. Anderzijds kregen pro-Ierse inwoners van Noord-Ierland het Iers staatsburgerschap, evenwaardig aan dat van alle bewoners van het Ierse eiland. Een republikein uit Derry werd dus niet enkel gevoelsmatig, maar ook officieel Iers staatsburger.

Londen en Dublin engageerden zich daarnaast dat ‘de keuze van de bevolking van Noord-Ierland om deel uit te maken van een Unie met Groot-Brittannië of met de Ierse Republiek erkend zal worden’. In de twee decennia na de ondertekening van het akkoord kwam deze passage amper ter sprake, omdat er simpelweg geen meerderheid voor aansluiting bij de Ierse Republiek was. 

Met de brexit in het vooruitzicht lijkt die meerderheid plots geen politieke sciencefiction meer. De gevolgen van het vertrek uit de Europese Unie (onzekerheid over het EU-burgerschap, de economische en sociale implicaties van een grens tussen Noord en Zuid-Ierland, de gevreesde politieke instabiliteit,…) maken het idee van een hereniging plots erg aantrekkelijk. Zelfs voor die grote groep Noord-Ieren die zich van oudsher slechts in beperkte mate verbonden voelt met het zuiden van het eiland.

Europa

Europa begrijpt alleszins dat een harde grens op het Ierse eiland de precaire vrede in gevaar kan brengen en belooft in zijn brexit-onderhandelingsstrategie de nodige flexibiliteit aan de dag te leggen. Flexibiliteit ten aanzien van Ierse hereniging, zo valt dus tussen de lijnen door te lezen. De Europese Unie, principieel afkerig van elke vorm van interne grenswijzigingen, lijkt in dit dossier dus een gezonde dosis pragmatisme voorop te zullen stellen en erkent in feite – eindelijk – het recht op zelfbeschikking. Zelfs de Spaanse premier Rajoy, die als de dood is voor elke vorm van (indirecte) EU-steun aan de Catalaanse afscheidingsbeweging, stapt mee in dit verhaal.

Het valt te vergelijken met de plotse steun die de Schotse nationalistische premier Sturgeon van de Europese elite kreeg. Van halve paria transformeerde ze na het brexit-referendum tot ‘boezemvriendin’ van Verhofstadt. Regio’s die tot voor kort nog verketterd werden voor hun drang naar onafhankelijkheid of zelfbeschikking, worden uitvoerig het hof gemaakt door Europa, dat in tijden van crisis of historische gebeurtenissen toch in staat blijkt pragmatisme te verkiezen boven heilige principes die niet meer aansluiten bij de werkelijkheid.

Vrienden en vijanden

In elk geval verliest Prime Minister May nuttige bondgenoten in haar strijd om het Verenigd Koninkrijk één en ondeelbaar te houden. De Engelsen stemden voor een onafhankelijke koers ten aanzien van de EU, maar voedden ook in belangrijke mate het onafhankelijkheidsstreven in enkele andere regio’s. Niet om zich van de EU af te scheuren, maar om als aparte lidstaat tot de EU toe treden. De brexit sluit een belangrijke Europese deur, maar kan bruggen naar nieuwe (en minder nieuwe) vrienden slaan.

Veredelde vijanden kunnen snel vrienden worden. Dat bleek ook bij de Duitse hereniging in 1989. Oost-Duitsers werden na de val van de Muur met open armen in de Europese familie ontvangen. Waarom zou het bij een Ierse hereniging, waarbij nota bene langs beide kanten EU-burgers betrokken zijn, anders zijn? Tot dat besef lijkt ook Europa te komen. Gelukkig maar.

Foto © Reporters

Mark Demesmaeker is Europees Parlementslid voor de N-VA