Europese Commissie heeft Europeanen niet begrepen

Op 6 maart publiceerde Andreas Valkiers, de Italië-watcher op de studiedienst van Open Vld, een opinie op VRTNWS met de titel Theo Francken heeft de Italiaanse kiezers niet begrepen. Of wil ze niet begrijpen. Ik overleg regelmatig met mijn politieke jeugdvriend Theo Francken over de Italiaanse politiek en heb de indruk dat hij maar al te goed op de hoogte is van de Italiaanse politiek. Meer nog, hij spreekt een aardig mondje Italiaans, waardoor hij de situatie in Italië rechtstreeks via de lokale media kan opvolgen. Gezien mijn voordeur, in tegenstelling tot die van Valkiers, wél in Sicilië staat, wil ik het echter over de inhoud van zijn kritiek hebben en niet over zijn goedkope partijpolitieke sneren.

De parlementsverkiezingen van afgelopen zondag in Italië zorgden, zoals ik hier eerder al schreef, voor een politieke aardverschuiving die het begin van de Derde Republiek inluidde. Voor het eerst veroverden twee partijen met een duidelijk eurosceptisch profiel meer dan 50% van de zetels. Enerzijds was er de winst van de Movimento 5 Stelle (M5S) of de Vijfsterrenbeweging waardoor die opnieuw de grootste partij op het schiereiland werd. Reeds bij de parlementsverkiezingen van 2013 veroverden de Grillini vanuit het niets een kwart van de stemmen. Zondag deden zij er nog eens 8% bij en behaalden een recordscore van 32,7%. De grootste winst was echter voor de Lega (vroeger Lega Nord) onder leiding van Matteo Salvini. Vijf jaar geleden behaalde de toen door schandalen geplaagde Lega Nord amper 4% en leek ze even ten dode opgeschreven. Maar Salvini slaagde erin de partij de voorbije jaren een nieuw elan te geven door zich nationaal te organiseren en zich te concentreren op de toenemende onvrede bij de Italiaanse burgers over het migratiebeleid. De Lega eindigde zondag als grootste partij van het centrumrechtse blok met 17,4%, op een zucht van de centrumlinkse Partito Democratico (PD). De oorzaken voor het electorale succes van beide partijen zijn echter verschillend en ook hun gedeeld europscepticisme zijn niet dezelfde.

Italië eurofiel?

De overwinning van de Vijfsterrenbeweging en de Lega Nord toeschrijven aan het mislukte Italiaanse en vooral Europese migratiebeleid, is een beetje kort door de bocht. Kort na de invoering van de euro was de liefde voor de Europese Unie bij een deel van de Italianen reeds bekoeld. Terwijl op enkele jaren tijd de prijzen van basisproducten verdubbelden, stegen de lonen en vooral de pensioenen niet evenredig snel. Dit leidde tot een dalende koopkracht bij heel wat Italianen. Ook verhuisden sinds de toetreding van de Oost-Europese landen, zoals Polen in 2004 en Roemenië in 2007, veel Italiaanse bedrijven hun productie naar deze lageloonlanden. De eengemaakte markt mocht dan wel economische groei creëren in sommige landen, voor vele Italianen betekende het werkloosheid en dus armoede. Toen vijf jaar later de financiële crisis uitbrak, leidde dit onder andere tot de ineenstorting van de Italiaanse bouwmarkt. In sommige regio’s, zoals Sicilië, daalden ook de huizenprijzen, soms met meer dan een derde. In 2011 kwam Italië in de problemen tijdens de schuldencrisis en werd Berlusconi door de Europese Commissie gedwongen ontslag te nemen als premier. De technische regering onder leiding van ex-eurocommissaris Mario Monti, gesteund door de Partito Democratico en Forza Italia, voerde onder druk van de strenge Europese begrotingseisen een asociale besparingspolitiek. Terwijl hij voor de gewone Italianen bijvoorbeeld een zeer onpopulaire pensioenhervorming invoerde, de beruchte Legge Fornero, durfde Monti echter niet aan de privileges van de politieke klasse en de hoge ambtenarij te raken. Dit onderscheid maakt de afkeer bij de Italiaanse bevolking voor het establishment alleen maar groter.

De steun aan de onpopulaire regering-Monti kostte de centrumlinkse Partito Democratico in 2013, toen nog onder leiding van Pier Luigi Bersani, de absolute meerderheid. De grote doorbraak van de Vijfsterrenbeweging was dan ook niet vorige zondag, maar reeds vijf jaar geleden. Beppe Grillo vertolkte perfect de woede van de Italianen tegen het establishment en tegen de Europese dictaten. Toen in de nasleep van de financiële crisis enkele Noord-Italiaanse banken (zoals de Banca Popolare di Vicenza, Veneto Banca en Monte dei Paschi di Siena) dreigden overkop te gaan, en de Italiaanse regering opeens wel miljarden vond voor een reddingsplan, verloor ook de charismatische Matteo Renzi zijn politieke onschuld. Terwijl de PD bij de Europese verkiezingen van 2014 onder zijn leiding nog meer dan 40% van de kiezers kon overtuigen, zakte dit vorige zondag naar een historisch dieptepunt van 18%. Volgens een studie van het Istituto Cattaneo gepubliceerd in de krant Il Fatto Quotidiano verhuisde op die vier jaar tijd een derde van de eurofiele PD-kiezers naar de eurosceptische vijfsterrenbeweging.

‘Wir Schaffen das’

Na het uitbreken van de Arabische lente en de daaropvolgende burgeroorlogen in Libië en Syrië, escaleerde ook de migratieproblematiek rondom de Middellandse Zee. Honderdduizenden migranten staken op een paar jaar tijd illegaal het Canale di Sicilia tussen Libië en Sicilië over in hun gammele bootjes, met vele doden als gevolg. In hetzelfde jaar dat de Duitse premier Angela Merkel de zin ‘Wir Schaffen das’ uitsprak, hield premier Matteo Renzi een pleidooi voor open grenzen aan de VN, en pleitte hij ervoor bruggen te bouwen in plaats van muren. De migratiecrisis van 2015 draaide volgens hem niet rond het aantal migranten maar wel rond de irrationele angst bij de bange blanke Europeanen. Daarop zette hij de grenzen wagenwijd open door de bootvluchtelingen met de operatie Mare Nostrum (hier in Sicilië ook bekend als de veerdienst Tripoli-Catania) bijna op het strand van Libië te gaan ophalen. Toen bleek dat niet elk Europees land even happig was om een deel van deze migranten over te nemen, waarbij men voor het gemak de Dublinverordering even negeerde, dreigde Renzi samen met Juncker met financiële straffen. Intussen bleven de voordeur wagenwijd open en wie sprak over push backs werd weggezet als een xenofobe onmens.

Intussen kostte de opvang van deze honderdduizenden migranten de Italiaanse belastingbetaler miljarden, terwijl veel Italianen zelf in armoede leefden. Daarenboven bleek na enkele jaren dat vooral de georganiseerde misdaad veel geld verdiende aan het transport, de opvangcentra en de catering.  De stijging van de criminaliteitscijfers en de overlast in de Italiaanse steden van rondtrekkende illegalen, voornamelijk in de Noord-Italiaanse grenssteden met Frankrijk en Oostenrijk, legden de Lega (Nord) geen windeieren. De wereldvreemdheid bij de centrumlinkse Partito Democratico was zo groot dat ze in de herfst van 2017 zelfs nog probeerde het jus soli door de Italiaanse Senaat te krijgen. Hierdoor zou ieder kind dat geboren werd in Italië, illegaal of niet, automatisch de Italiaanse nationaliteit krijgen, waardoor eveneens de ouders niet meer konden worden uitgewezen. Voor veel kiezers werd dit als de zoveelste aanslag op de Italiaanse culturele identiteit gezien.

Dweilen

De Europese Unie greep een jaar na het ‘Wir Schaffen das’ in, en sloot onder druk van Merkel in maart 2016 een akkoord met het Turkije van Erdogan. Mare Nostrum werd datzelfde jaar overgenomen door het het Europese agentschap Frontex, maar dat stopte de toevloed van migranten niet. Het bleef dweilen met de kraan open. Pas in het midden van 2017 sloot de Italiaanse regering het gecontesteerde akkoord met Libische milities en niet veel later keerde ook Matteo Renzi zijn kar. Onder druk van de stijgende populariteit van de Lega en de Vijfsterrenbeweging verklaarde hij dat de migranten beter a casa loro (bij hen thuis) werden geholpen. Renzi’s U-turn over migratie kwam echter weinig geloofwaardig over bij de Italiaanse kiezer.

De Vijfsterrenbeweging heeft de opengrenzenpolitiek van de centrumlinkse regering steeds consequent bekritiseerd, en pleit voor een realistische visie op de migratieproblematiek. Grotendeels uit overtuiging, maar ook om haar centrumrechtse flank af te schermen voor de Lega (Nord). De Grillini maakten van de migratiecrisis tijdens deze verkiezingscampagne echter geen speerpunt, terwijl de Matteo Salvini zich bijna uitsluitend profileerde rond dit onderwerp. Volgens dezelfde studie van het Istituto Cattaneo kwamen de meeste nieuwe kiezers van de Lega uit het kamp van Berlusconi, die zondag maar liefs 8% verloor ten opzichte van 2013. Dat verklaart ook het relatief hoge stemmenaantal, tussen 5 à 10%, van de Lega in Zuid-Italië. De traditionele aversie voor de Leghisti aldaar, wegens hun racisme tegen de Zuid-Italiaanse migranten in Noord-Italië, was op 4 maart echter kleiner dan die voor de opengrenzenpolitiek. Voorwaar een ongelooflijke prestatie van de Europese Commissie en haar Italiaanse centrumlinkse partners.

De uitslag van de vorige zondag was dan ook geen stem voor meer Europese bevoegdheden inzake migratie, integendeel. De Italiaanse kiezer wil politieke en sociaaleconomische verandering en geen massamigratie. De linkse promigratiepartijen haalden zondag ternauwernood enkele verkozenen, de pro-Europese lijst +Europa haalde slechts één zetel (1) en de eurofiele Partito Democratico werd afgestraft. Een tendens die zich overal in de Europese Unie trouwens doorzet. Hoe duidelijk moet een signaal eigenlijk zijn? Volgens mij heeft de Europese Commissie vanuit hun ivoren toren de burger niet goed begrepen, en kan ze misschien beter zoals Theo Francken regelmatig eens door de dorpsstraat lopen.

Dit stuk verschijnt parallel ook op www.vrt.be.