Fout en niet goed

De gevierde jeugdschrijfster Aline Sax behaalde onlangs een doctoraat in de geschiedenis. Haar studie Voor Vlaanderen, volk en Führer. De motivatie en het wereldbeeld van Vlaamse collaborateurs tijdens de Tweede Wereldoorlog – zoals de publieksuitgave heet – is een overzichtelijk werk, wetenschappelijk onderbouwd en bovendien vlot geschreven. Kern van haar betoog: de voor collaboratie beschuldigde en gestrafte ‘kleine’ Vlaming had doorgaans wél sympathie voor Hitler en het nationaalsocialisme, engageerde er zich doorgaans ook voor. De perceptie, dat de voor collaboratie beschuldigde kleine Vlaamse garnaal voor Vlaanderen – tegen België – en voor Rome – tegen Moskou – de partij van nazi-Duitsland koos, blijkt fout.

Sereen

De Vlaamse pers ging heel slordig om met het boek. In recensies en interviews met de auteur bleek duidelijk dat heel wat journalisten weinig historische kritiek aan de dag legden voor het historisch doctoraat.
In een slechts 1450 tekens tellende bespreking in Doorbraak (november) schreef ik al dat de perceptie van dit boek fout is. De auteur schrijft in het hoofdstuk over de bronnen – letterlijk – ‘We kunnen niet iedereen onderzoeken die sympathie had voor de Duitsers, maar alleen wie die sympathie omzette in handelingen of wie – zonder sympathie – meewerkte met de Duitsers op een manier die niét geregeld was door de conventie van Den Haag. (…) Voor dit onderzoek volg ik dus de krijgsauditeurs; iedereen die volgens de wet schuldig werd geacht aan artikels 113 tot 123 decies van het Strafwetboek is een collaborateur’ (p. 27). In haar onderzoek legt ze zichzelf nog twee bijkomende restricties op: ‘gewone’ collaborateurs, ‘voetvolk’, uit Vlaanderen. ‘Sympathie hebben voor of zelfs passief lidmaatschap van een collaborerende vereniging zijn niet voldoende om veroordeeld te worden’ en vormt geen voorwerp van de studie. Bovendien bestudeerde de kersverse doctor enkel repressiedossiers, terug te vinden in het archief van het naoorlogse auditoraat-generaal. Die dossiers omvatten ‘niet alleen de verklaringen van de collaborateur zelf, maar bovendien ook voldoende context en de verklaringen van getuigen’. Tot die ‘voldoende context’ horen egodocumenten: dagboeken, brieven naar het thuisfront …
Aline Sax onderzoekt niét wie getroffen werd door straatrepressie noch epuratie door de overheid. De jonge doctor onderzocht wél 326 (van de ca. 53 000) dossiers van in 1945 en begin 1946 veroordeelde Vlaamse collaborateurs. Het gaat om veroordeelde collaborateurs, die dus zware – strafbare – daden hebben gesteld. Het gaat niet om de ca. 400 000 Belgen die beticht – maar niet veroordeeld – werden van collaboratie.

Sereen

En wat maakt de Vlaamse pers daarvan: het is bewezen, ‘de Vlaamse collaborateur’ was overtuigd nazi. Hebben de Vlaamse journalisten het boek dan niet gelezen? Geraakten ze niet verder dan de inleiding? Schrikten de (voor een doctoraat) amper 400 pagina’s hen af? Een bloemlezing. De Morgen: ‘een ontluisterend boek over de Vlaamse collaboratie’. Mark Reynebeau in De Standaard: ‘Vlaams idealisme, Vlaams-nationalisme of haat tegenover België biedt immers slechts een ondergeschikte verklaring. Als de collaborateurs het opnamen voor Vlaanderen – of wat ze zich daarvan ook voorstelden, want dat kon wel eens wisselen – was dat alleen in de mate dat het was verbonden met het autoritaire en antidemocratische gedachtegoed.’ In Knack lezen we: ‘De ideologie van de nazi’s bleek onder de gewone Vlaming de belangrijkste reden om te collaboraren.’ In Dewereldmorgen wordt dat: ‘Historica Aline Sax deed een zeer indringend onderzoek naar de motieven van de gewone Vlamingen die tijdens de Tweede Wereldoorlog met nazi-Duitsland collaboreerden.’ En ook: ‘Voor haar eigen onderzoek onderzocht Sax 326 Vlaamse dossiers, een dermate representatieve steekproef, die politieke opiniepeilers alleen maar in hun stoutste dromen kunnen waarmaken.’ Of: ‘Uit de representatieve steekproef van historica Sax blijkt dat zo’n een derde van de collabo’s uit persoonlijke motieven handelden.’

De nuances die Aline Sax in haar eigen studie zorgvuldig uit de doeken doet, en waartoe ze ook in haar interviews oproept, verwatert in zowat elke bespreking. Moeten Vlaamse journalisten opnieuw leren lezen? Fout dus. En niet goed.