De oranje golf van fusiegemeenten

Het Vlaams Parlement keurde woensdag het decreet goed betreffende de vrijwillige samenvoeging van zeven fusiegemeenten. Minister Liesbeth Homans kreeg op deze ‘historische dag’ felicitaties op alle banken. Niet in het minst van de CD&V die de oranje positie van haar partij in zeven gemeenten versterkt.

Met zeven fusies, waarbij 15 gemeenten werden betrokken, reduceerde Homans via ‘vrijwillige’ fusies het aantal Vlaamse gemeenten van 308 naar 300. Een groot succes kun je dat niet noemen. Hoe zou dat toch komen? Bij de volgende regeringsvorming wil de N-VA nog meer fusies. Voor CD&V best ok, maar dan moet dat ‘vrijwillig’ en ‘van onderuit’. Vertaald: waar de partij sterker wordt. Dat wordt een boeiend schaakspel.

Eerst de actualiteit:

• Aalter, de enige gemeente waar het Vlaams Kartel van CD&V en N-VA nog standhoudt, krijgt er Knesselare bij. De handige Pieter De Crem was er snel bij om de N-VA onder zijn vleugels te koesteren. Daarna trok hij de Knesselaarse lokale partij Groep 9910 (met voormalige CVP’ers en CD&V’ers aan boord) over de streep om samen een lijst te vormen. De Crem heeft hiermee in Aalter een zonnige meerderheid van 19 zetels op 25. Groep 9910 heeft in Knesselare een meerderheid van 14 zetels op 19. Groen staat in beide gemeenten met respectievelijk 5 en 4 zetels relatief sterk, maar weet nu al dat ze kansloos is. Nieuwe naam: Aalter.
• Een vergelijkbaar beeld in Meeuwen-Gruitrode van burgemeester en Vlaams parlementslid Lode Ceyssens (15 CD&V, 8 al de rest samen), dat fuseert met Opglabbeek (14 CD&V, rest: 7). Nieuwe naam: Oudsbergen.
• De sterke CD&V van Puurs (17 CD&V, rest: 8) van burgemeester en Vlaams parlementslid Koen Van den Heuvel neemt Sint-Amands mee, waar de christen-democraten (8 CD&V) een coalitie aangingen met lokale partijen (10). Voeg die twee samen en tel de winst.
• Hetzelfde gebeurt in Kruishoutem waar CD&V van burgemeester Joop Versele nog veel sterker staat (CD&V 10 op 15 zetels). In Zingem had CD&V net geen meerderheid (CD&V 9, al de rest 10). Succes in oktober? Erg waarschijnlijk.
• Een nipte absolute meerderheid voor CD&V in Neerpelt (13 op 25), moet volstaan om na de nu goedgekeurde fusie met Overpelt (CD&V 10 op 23) de versplinterde, veel kleinere oppositie op afstand te houden.
• In Deinze (13 CD&V op 29) en Nevele (8 op 21) staat CD&V iets zwakker, maar is de tegenstand erg versnipperd én lokaal gekleurd). Ook al een plus-operatie voor de christen-democraten.
• In Waarschoot, Zomergem en Lovendegem mag CD&V in oktober naar de verkiezingen met 28 verkozen CD&V’ers. Open Vld, vrij sterk in de buurt van Gent, volgt er met 14 zetels, N-VA met 8.

Oranje golf

Het fusieterritorium van deze golf kleurt dus oranje. Dat blijkt ook uit de percentages.

3 x 60 procent. In drie van de fuserende gemeenten (Kruishoutem, Aalter, Knesselare) scoorde CD&V meer dan 60 procent (met deze nuance: op de lokale lijst Groep 9910 in Knesselare stonden ook niet-CD&V’ers).

4 x 50 procent. In vier gemeenten meer dan 50 procent.

2 x 40 procent. In twee gemeenten meer dan 40 procent.

6 x 30 procent. In zes gemeenten meer dan 30 procent.

Wie denkt dat CD&V met een probleem zit in de twee laatste categoriën, vergist zich om ten minste drie redenen.

• Een: Waar nodig is worden CD&V-afdelingen die de helft niet halen nog eens aardig geholpen door het onverwoestbare Imperiali systeem. Dat levert grote partijen in de omzetting van het stemmenpercentage naar het percentage zitjes in de gemeenteraad een bonus op van vijf tot tien procent. Dat systeem werd bijna een eeuw geleden uitgekiend door een slimme katholieke senator die de kleine partijen pijn wou doen.
• Twee: de fusies zijn goed uitgekiend. Waar nodig werd een gemeente met relatief lage CD&V-score gekoppeld aan een met een hoge (a).
• Drie: waar men iets zwakker staat is de tegenstand doorgaans erg versnipperd (binnen de gemeenten zelf, of met groot verschil tussen de fuserende gemeenten).

Samengevat: de andere partijen spelen aan het fusiefront alleen maar mee in de marge van het verhaal. CD&V borstelde in de vijftien fuserende gemeenten in 2012 afgerond 55 procent van alle zetels binnen (bij benadering, want er zijn hier en daar kartels). Zelfs ‘united’ – een utopie – scoren alle andere partijen samen maar 45 procent (totaalscore mandaten in de vijftien gemeenten: N-VA 15 procent, Open Vld 10 procent, Groen en sp.a samen elk zo’n 5 procent en onafhankelijken en lokale partijen een dikke 10 procent).

Zouden ze daar nu echt gelukkig mee zijn, bij N-VA? We twijfelen. We vroegen minister Homans om uitleg, maar die verwees ons door naar de partij.

Op de site van N-VA is weinig over fusies te vinden. Een berichtje van 29 november 2016, waar Homans zich gelukkig toont over de eerste fusiebeslissing in Meeuwen-Gruitrode en Opglabbeek. Op aangeven van de Vlaamse werkgeversorganisatie Voka, die aanstuurt op verplichte fusies voor gemeenten met minder dan 10.000 inwoners, zei Homans eerder deze maand dat ze dat ‘idee genegen’ is en dat voor N-VA de ondergrens ‘wellicht hoger’ zal liggen.

Wat na 2019?

De vraag is nu wat er zal gebeuren na de Vlaamse verkiezingen in 2019. N-VA wil de fusies verplicht maken. CD&V wil dat niet. Dat bleek nog eens duidelijk uit enkele tussenkomsten van CD&V’ers in het Vlaams Parlement.

Sabine Vermeulen en Bert Maertens (N-VA) probeerden de meubelen van hun minister nog enigszins te redden door de zin van fusies nog eens te onderstrepen. Voordelen zijn er zeker, weinigen betwisten dat. Al is toch duidelijk dat veel gemeenten op hun (lokale) autonomie staan. ‘Organiseer het bestuur op het laagst mogelijke niveau’, behoort dat principe niet tot de confederale filosofie? Nog eens, slechts zeven fusies, dat is weinig.

Koen Van den Heuvel (CD&V) onderstreepte dat zijn partij in de 15 gemeenten die nu fuseren ‘bijna het monopolie had in praatkracht en daadkracht’. Pittige prik is dat. ‘Alle 15 gemeenten worden door CD&V bestuurd’, ging hij door. Bravo, N-VA dat jullie zo mooi voor ons scoorden, leek hij te bedoelen. En tegelijk liet hij de N-VA fijntjes weten dat CD&V niet staat te springen voor verplichte fusies na de volgende verkiezingen van 2019. Zijn partijgenoot Robrecht Bothuyne herhaalde nog eens dat fusies ‘van onderuit’ moeten komen. Lode Ceyssens deed hetzelfde.

Verwarring en verzet

De linkse partijen zijn voor fusies. Joris Vandenbroucke (sp.a) vond fusies best ok, en veel beter dan de zovele tussenstructuren en samenwerkingsverbanden die men nu al jaren aan het creëren is. Maar het partijstandpunt over fusies oogt zoals de hele partij vandaag: verward. Groen (Ingrid Pira) vond een evaluatie nodig, maar haar partij is de enige die pleitte voor een verplichting en voor een ondergrens van 15.000 inwoners per gemeente. Zou men ook daar niet beseffen dat kleinere partijen in de zeven gerealiseerde fusies niet bepaald sterker voor de dag zal komen?

Chris Janssens en Otwin Depoortere van Vlaams Belang ten slotte wezen erop dat er toch her en der verzet was/is tegen fusies. Inwoners van Puurs waren liever gefuseerd met Bornem dan met Sint-Amands, bij voorbeeld.

Omdat gedane zaken geen keer nemen, keurde het parlement zo ongeveer unaniem de huidige fusieronde goed. Een vijftiental CD&V-burgemeesters laten wellicht champagne aanrukken. En Liesbeth Homans? Die was ‘zeer opgetogen’ over een ‘historische dag’.

***

Leuke epiloog (voor sommigen)

Vlaanderen neemt de schulden van de samengevoegde gemeenten over voor een bedrag van 500 euro per inwoner,  met een maximumbedrag van 20 miljoen euro per samenvoeging. De totale maximale schuldovername door de Vlaamse regering bedraagt 96,7 miljoen euro.  Van den Heuvel, De Crem e.a. zullen zich deze historische dag nog wel even herinneren.